Jumat, 22 Maret 2013

Kamus Sunda Sederhana

Paririmbon tina kecap rimbu.
Rimbu (basa Kawi) = Simpen.
Paririmbon = Buku sisimpenan = Buku anu ngandung elmu nu jarero.
Urang Sunda pituin = Urang Sunda asli = Urang Sunda tulén.
Pepeling = Papatah.
Gumelar = Lahir ka dunya. Satungtung = Salilana.
Ihtiar = Usaha.
Nungtut elmu = Ngumpulkeun pangarti = Ngumpulkeun pangaweruh.
Nyiar dunya = Neangan rejeki = Nyiar kipayah = Neangan kahirupan.
Malahmandar = Susuganan = Sugan pareng.
Bubuka = Pangangkat carita.
Ngumbara = Cicing di lembur batur.
Nusantara = Indonésia.
Ngitung lembur = Nyaba ka mana-mana.
Ngajajah milangan kori = Nyaba ka mana-mana.
Ngajajah = Ngider nganyahokeun tempat-tempat.
Kori = Lawang kori = Panto (babakuna panto anu peundeutna dua).
Ngemban timbalan = Ngajalankeun paréntah.
Ibu Pertiwi = Lemah cai.
Kénging lara = Kénging kanyerian, atanapi udur.
Tunggara = Kasusah.
Kuciwa = Kateungeunah haté.
Dadak sakala = Harita kénéh.
Mitra = Sobat.
Sunda ngumbara = Urang Sunda nu matuh di lembur batur.
Ngalalana = Nyaba kalunta-lunta (kateterusan) henteu puguh nu dijugjug, henteu terang nu ditéang, henteu nyata nu diseja.
Kapihatur = Kapiunjuk.
Sebrang = Peuntas.
Cicirén tina ciri. Ciri = Tanda.
Tri = Tilu. Murti = Badan. Trimurti = Tilu badan (perkara) anu ngahiji.
Sajati = Tulén = Asli = Henteu palsu.
Lenyepan = Hartikeun atawa rasakeun enya-enya. Lemesna : Hartoskeun atanapi raoskeun yaktos-yaktos.
Supados lemesna tina : supaya.
Émutan lemesna tina : ingetan.
Utama = Euweuh cawadeunana.
Hancaeun = Garapeun.
Pulasara = Urus samistina.
Pusaka = Titinggal karuhun.
Pitutur = Pepeling.
Kakantun lemesna tina titinggal.


Para karuhun = Para luluhur anu geus maraot, geus areuweuh (taya) di kieuna.
Seuweu =

I. Anak jelema.

II. Anak putu Nabi Adam = Turunan Nabi Adam = Jelema-jelema.

Paré nyeuweu = Paré ngadapur, loba anakna.

Awi nyeuweu = Awi ngadapur, loba anakna.

III. Ngaran sabagian tina bubu, gawéna pikeun nahan lauk anu geus asup kana jero bubu supaya henteu kaluar deui.
Siwi = Anak; sok dipake oge pikeun sesebutan, ka putra raja anu pameget. Siwi teh basa Kawi. Seuweu-siwi Pajajaran = Turunan Pajajaran. Nu dimaksud : urang Sunda
Seuweu-siwi = Turunan = Jalma-jalma. Nini-aki = Luluhur.
Basa Sangsekerta atawa Sangsakerta = Basa kuna di tanah Hindu. Dina agama Brahma nu dipakéna basa Sangsekerta. Di Indonésia loba kénéh kecap-kecap Sangsekerta; ayana dina ngaran jelema-jelema atawa kota-kota. Contona :

Ngeunaan ngaran jelema-jelema:


Nataprawira. Nata = Ratu = Raja. Prawira = Kendel, teteg haté.
Gandakusuma. Ganda = Seungit. Kusuma = Kusumah = Kembang.
Wijayakusuma = Kembang kajayaan.
Kartasasmita. Karta atawa Kerta = Aman. Sasmita = Misil atawa perlambang. Dina basa Walanda : Symbool.
Surawijaya. Sura = Déwa. Wijaya = Kaunggulan = Kajayaan.
Somawisésa. Soma = Bulan. Wisésa = Maha kawasa.
Wirasumantri. Wira = Lalaki atawa prajurit atawa kekentong. Su = Hadé atawa alus (basa Kawi). Mantri = Ponggawa = Pagawé Nagara.
Gandasudirja. Ganda = Seungit. Su = Hadé atawa alus (basa Kawi). Di pondokna tina Hadi = Hade atawa alus (basa Kawi). Reja = Raharja (Harja) dina basa Sunda, hartina : Ma’mur, teu kurang sandang pangan.
Jayadisastra. Jaya = Unggul. Di tina Hadi = Hadé atawa alus (basa Kawi). Sastra = Tulisan.
Wiriasaputra. Wiria = Wira = Lalaki atawa prajurit atawa keken­tong. Sa = Hiji. Putra = Anak lalaki.



Ngeunaan kota-kota :


lndragiri. Indra = Déwa. Giri = Gunung.
Purwakarta. Purwa = I. Wétan jeung II. Mimiti, Karta = Kerta = Aman. Dina basa Jawa: Purwokerto.
Sidareja. Sida = Tulus. Reja = Ma'mur. Dina basa Jawa : Sidorejo.
Singapura. Singa = Singa. Pura = Karaton.
Surabaya. Sura = Déwa = Wani. Baya = Bahya = Bahaya. Dina basa Jawa : Suroboyo.

· Kawi (basa Sangsakerta) = Bujangga.

· Basa Kawi = Kecap-kecap nu baheula nu sok dipaké ku para bujangga.



Contona:


Nétra = Panon.
Kerta = Karta = Aman.
Su = Hadé atawa alus.
Hadi = Di = Hadé atawa alus.
Lalis = Paéh.
Niskara = Kabéh.
Marcapada = Bumi.
Panji = Bandéra.
Daya = Kakuatan atawa hojah.

Paribasa jeung Babasan Sunda Bagean 6

601. Ngalebur tapak.
Hartina : Boga ngaran anu goréng ku lantaran keur ngora goréng laku-lampahna. Pikeun ngalebur dosa jeung ngoméan ngaran nu geus goréng téa, ka kolotnakeun jadi bageur: hadé laku-lampahna.
602. Uyah tara téés ka luhur.
Hartina : Kalakuan atawa sipat-sipat anu garoréng, mindeng pisan nurun ka anak-incu.
603. Nyuhunkeun bobot pangayon (timbang taraju).
Hartina : Ménta pangampura jeung ménta tim­bangan, da puguh geus rumasa ari salah jeung dosa mah.
604. Teu ditari, teu ditakon.
Hartina : Teu dipaliré, diantep baé. Teu ditanya-tanya acan.
605. Tatah wadung.
Hartina : Banda meunang hésé capé, upamana imah turunan jst.
606. Témbong gelor.
Hartina : Jigana deukeut, tapi saenyana mah jauh.
607. Ditangtang-diténgténg, dijieun bonténg sapasi.
Hartina : Dipandang anéh (modél).
608. Népakeun jurig pateuh.
Hartina : Puguh urang anu goréng, tapi kago­réngan urang téh ditamplokkeun ka batur sangkan urang sorangan salamet.
609. Kawas térong beulah dua.
Hartina : Sarua baé rupana (sakarupa), naha adi jeung lanceuk atawa anak jeung indung-bapa.
610. Nété tarajé, nincak hambalan.
Hartina : Kudu merenah. Lamun aya uruskeuneun téh urang kudu datang ka nu handap heula, kakara terus, beuki ditu, beuki ka nu leuwih luhur pangkatna.
611. Nété sémplék, nincak semplak.
Hartina : Kieu salah, kitu salah, taya hiji pausahaan anu ngahasilkeun, taya hiji kalakuan anu nguntungkeun.
612. Nu temen tinemenan.
Hartina : Nu enya-enya usahana pikeun ngahon­tal kahayangna, bisa tinekanan maksudna.
613. Katempuhan buntut maung.
Hartina : Batur anu salahna atawa anu boga dosana, tapi urang anu kudu nyanghareupan balukarna.
614. Nepak cai malar cérét.
Hartina : Ngomongkeun jeung ngagogoréng ka batur, supaya batur téh ragrag ngaranna jeung kawentar kagorénganana. Nu dipalar, supaya ngan urang wungkul anu dipikaresep ku sobat jeung nu pangseubeuhna ngahakan pakayana.
615. Tilas tepus.
Hartina : Ngan ukur cukup baé, teu aya leuwih­na, teu aya kurangna.
616. Neukteuk mari anggeus, rokrok pondokeun, peung­gas harupateun.
Hartina : Heuras haténa, teu sabar dina nyanghareupan rupa-rupa kasusahan jeung babari luluasan.
617. Nu titeuleum disimbeuhan.
Hartina : Nu keur susah ditambah kasusahanana, nu keur nyeri, beuki dinyenyeri, nu keur cilaka, beuki dicilakakeun.
618. Neundeun haté.
Hartina : Boga kahayang nu dirasiahkeun.
619. Neundeun piheuleut, nunda picela.
Hartina : Néangan pilantaraneun supaya jadi go­réng; supaya temahna papisah, teu ngahiji deui.
620. Oray néangan paneunggeul.
Hartina : Nyampeurkeun pibalaieun, ku nyampeurkeun jelema anu keur ijid atawa ngambek ka urang.
621. Jogjog neureuy buah loa.
Hartina : Milampah anu moal pihasileun.
622. Héjo tihang.
Hartina : Remen pindah tempat, imah atawa pagawéan.
623. Teu jauh ti tihang juru, teu anggang ti tihang tengah.
Hartina : Nya goréng rupana, nya goréng kalakuanana, sok daék pulang-paling.
624. Tiis-tiis jahé.
Hartina : Henteu ribut, senang-senang baé, sa­najan nyanghareupan pagawéan anu loba, tur bangga.
625. Tiis ceuli hérang mata.
Hartina : Ngeunah haté ku lantaran ngeunah deudeuleuan jeung dédéngéan.
626. Tikoro andon peso.
Hartina : Nyampeurkeun pibalaieun atawa pisusaheun, ku nyampeurkeun jelema nu keur ijid atawa ngambek ka urang.
627. Tikoro kotokeun.

Hartina :
Lamun ngeunaan papakéan, hayang buru-buru dikaput jeung anggeus, supaya buru-buru bisa dipaké.
Lamun ngeunaan kadaharan, hayang buru-buru asak, basana téh hayang ngasaan kumaha rasana.
Gampang pisan laparna.



628. Awak satilas.

Hartina : Jangkung lenjang.



629. Ngadek sacékna, nilas saplasna.

Hartina : Ngomongna henteu diréka-réka, satarabasna baé, euweuh anu dipaké sumput-salindung.



630. Nilik bari ngeusi.

Hartina : Babanda ngumpulkeun parabot imah, henteu disakalikeun, tapi ditungtut, saeutik-saeutik, lila-lila ogé loba.



631. Ditilik ti gigir lenggik, disawang ti tukang lenjang, diteuteup ti hareup sieup.

Hartina : Lenjang jeung geulis rupana.



632. Bilatung ninggang dagé.

Hartina : Meunang kauntungan.



633. Salah tincak.

Hartina : Goréng kalakuanana, teu merenah paripolahna.



634. Ditiung geus hujan.

Hartina : Kakara ati-ati, sanggeus meunang kasusahan atawa kacilakaan.



635. Tipu keling, ragaji Inggris.

Hartina : Pinter dina kajahatan, pinter dina ngabobodo atawa nipu.



636. Titirah ngadon kanceuh.

Hartina : Sejana nyiar kasenangan, tapi jadina pinanggih jeung kasusahan nu leuwih gedé.



637. Gurat cai.

Hartina : Jalir jangji.



638. Ka cai jadi saleuwi, ka darat jadi salebak.

Hartina : Sauyunan, layeut pisan, kamana-mana ogé babarengan baé.



639. Kumaha kejebur caina, geletuk batuna baé.

Hartina : Kumaha béhna baé, henteu jadi pikiran.



640. Cara cai dina daun bolang.

Hartina : Papatah anu henteu digugu, atuh teu aya mangpa'atna.



641. Caina hérang, laukna beunang.

Hartina : Hasil maksud kalawan bérés, teu aya kaributan atawa pacéngkadan naon-naon.



642. Nyicikeun cai, murulukkeun lebu.

Hartina : Turun cadu (Cacaduan). Pantang ngalampahkeun hiji perkara anu dilarang ku luluhur.



643. Cangkir emas eusi délan.

Hartina : Omonganana mah alus, nepi ka urang jadi percaya jeung kataji, tapi haténa jahat jeung matak bahaya ka urang.



644. Caréham hayameun.

Hartina : Gampang pisan laparna.



645. Teu cari ka Batawi, tapi ka salaki.

Hartina : Hakan-paké hayang ti salaki.



646. Rumbak caringin di buruan.

Hartina : Dina aya kasusahan atawa karerepet, geus teu boga kolot saluhureun anu bisa mépélingan ka urang.



647. Wiwirang di kolong catang, nya gedé, nya panjang.

Hartina : Wiwirang anu pohara gedéna.



648. Katumbukan catur, kadatangan carita.

Hartina : Loba anu embung, sabab ngagedékeun jeung ngagugulukeun panyéréwédan.



649. Kaceluk ka awun-awun, kawentar ka janapria, ka koncara ka mancanagara.

Hartina : Kawentar ka mana-mana.



650. Ceuli léntaheun.

Hartina : Resep ngadéngékeun kagoréngan atawa kaaéban batur.



651. Sahérang-hérangna cibéas, moal hérang cara cisu­mur.

Hartina : Sasarina lamun geus aya pacéngkadan, sok tara bisa hadé deui cara baréto saméméh aya pasalia pikir.



652. Ngalétak ciduh.

Hartina : Narik atawa ngabatalkeun.



653. Nyiduh ka langit.

Hartina : Mapatahan ka nu saluhureun umurna, pangkatna atawa kanyahona.



654. Cikal bugang.

Hartina : Maot pangheulana dina pangperangan.



655. Cikaracak ninggang batu, laun-laun jadi legok.

Hartina : Ku dileukeunan mah sakumaha héséna ogé, laun-laun jadi bisa.



656. Cicing dina sihung maung.

Hartina : Nganjrek di jelema anu bisa nyusah­keun atawa nyilakakeun ka diri urang.



657. Clik putih, clak hérang.

Hartina : Kaluar tina haté anu beresih, rido pisan, pasrah pisan, teu aya geuneuk maleukmeuk.



658. Nyokor = Néngtérégé = Ningnang.

Hartina : Make pakéan naon ogé teu pantes baé.



659. Nyokot lésot, ngeumbing porot.

Hartina : Taya usaha anu ngahasilkeun.



660. Nyolok mata buncelik.

Hartina : Nganyenyeri ka batur ku omongan atawa laku-lampah goréng di hareupeunana.



661. Nyolong badé.

Hartina : Sulaya tina taksiran. Disangka goréng, saenyana hadé atawa sabalikna. Disangka bodo, saenyana pinter atawa sabalikna jst.



662. Congo-congo ku amis, mun rek amis oge puhuna.

Hartina : Kumaha arék bageurna di nu jadi anak, lamun bapana henteu bageur jst.



664. Cueut ka hareup.

Hartina : Geus kolot, geus deukeut ka paéh.



665. Bentik curuk balas nunjuk.

Hartina : Ngan maréntah baé ka batur, ari prak ku manéh mah henteu.



663. Nyoo gado.

Hartina : Ngamaénkeun jelema anu kudu dihormat, boh sakoloteun, boh saluhureun.



666. Ngégél curuk.

Hartina : Lapur teu meunang hasil naon-naon.



667. Lain ku tulang munding kabeureuyan mah, ku cucuk peda.

Hartina : Perkara leutik, tapi bisa jadi matak cilaka.



668. Kawas cucurut kaibunan.

Hartina : Ngeunaan ka jelema anu goréng patut rupana, matak sareukseuk panon anu nénjo.



669. Nuju hurup ninggang wirahma.

Hartina : Ngeunaan ka nu ngaji, laguna alus, ngecapkeunana bener jeung panjang pondokna merenah.



670. Tugur tundan, cuntang gantang.

Hartina : Ngajalankeun pagawéan pikeun Nagara.



671. Keur tulang-tonggong.

Hartina : Kakayaan anu matak teteg atawa reugreug kana haté, karana sawaktu-waktu lamun aya kaperluan penting, bisa dipaké.



672. Nulungan anjing tiselap.

Hartina : Nulungan jelema anu teu aya panari­mana.



673. Matih tuman batan tumbal.

Hartina : Leuwih gedé hasilna tina latihan ti batan tina tumbal atawa jampé.



674. Tumpang-sirang.

Hartina :
Tumarumpang, teu leleb cumonggahna.
Teu pantes barang pakéna.



675. Tunggul kuras.

Hartina : Teuteundeunan (duit) anu kakara dipaké lamun pohara perluna.



676. Tunggul sirungan, catang supaan.

Hartina : Aya kajadian anu goréng atawa matak teu ngeunah di ahirna.



677. Kajeun pait tungtung amis, manan amis tungtung pait.

Hartina : Ti batan ahirna matak susah, leuwih hadé dicaritakeun ti heula, naon anu matak pisusah­eunana.



678. Ngabéjaan bulu tuur.

Hartina : Ngabéjaan ka nu geus nyahoeun.



679. Nurub cupu.

Hartina : Repok anu alus pisan, lalakina kasép, awéwéna geulis, lalakina bageur, awéwéna satia jst.



680. Turun ka ranjang.

Hartina :
Mun ninggang di awéwé, kawin ka adi salakina anu geus maot.
Mun ninggang di lalaki, kawin ka adi pamajikan­ana nu geus maot.



681. Tuturut munding.

Hartina : Nurutan batur, kalawan teu dipikir heula hade goréngna.



682. Gunung tanpa tutugan.

Hartina : Euweuh anggeusna, teu béak-béak. Sasarina ngeunaan pagawéan atawa perkara.



683. Tutung atahan.

Hartina :
Mun ngeunaan pagawéan atawa jijieunan : hadé sawaréh.
Mun ngeunaan pangarti : aya nu apal, aya nu henteu, atawa aya nu bisa, aya nu henteu.



684. Nuturkeun indung suku.

Hartina : Leumpang sakaparan-paran.



685. Bilih aya tutus bengkung.

Hartina : Bilih lepat pokpokanana.



686. Lungguh tutut.

Hartina : Siga lungguh, tapi ari saenyana mah henteu.



687. Tuang jinis.

Hartina : Seuri mani akey-akeyan ku lulucon anu sorangan, tapi babaturan mah marolongo bae da teu ngalartieun.



688. Noong ka kolong.

Hartina : Leutik haté, leutik pangharepan.



689. Sawaja sabeusi.

Hartina : Sarua ménakna atawa beungharna. Ngeunaan ka nu laki-rabi.



690. Kawas wayang pangsisina.

Hartina : Goréng rupana. Ngeunaan ka jelema.



691. Diwayangkeun.

Hartina : Remen dicaritakeun kahadéanana atawa kagorénganana ka jalma loba.



692. Nyukcruk walungan, mapay-mapay wahangan.

Hartina : Kalawan taliti pisan nalungtik luluhur; imeut pisan ti bapa ka aki jeung saterusna.



693. Atah warah.

Hartina : Kurang atikan (didikan).

Cirina : Dusun. Basa jeung paripolahna loba nu salah.



694. Asak warah.

Hartina : Cukup atikan (didikan).

Cirina : Henteu dusun, basa jeung paripolahna merenah euweuh nu salah.



695. Waspada permana tingal.

Hartina : Bisa nyaho kana naon-naon anu tacan atawa arék kajadian.



696. Wawuh munding.

Hartina : Ngan ukur wawuh meueusan. Di jalan mah sok silih tanya, tapi teu nyaho di ngaranna atawa tempatna.



697. Teu wawuh wuwuh pajauh, teu loma tambah paanggang.

Hartina : Balukarna henteu wawuh atawa henteu loma, tangtu pajauh atawa paanggang, henteu raket, teu medok sosobatan, teu silih tulungan atawa silib béréan. Hadéna mah sabalikna, sing wawuh jeung sing loma, sabab balukarna hadé pisan : Jadi sobat anu medok pisan, nepi ka silih tulungan, silih belaan dina aya bancang-pakéwuh.



698. Weruh sadurung winarah.

Hartina : Bisa nyaho kana naon-naon anu tacan atawa arék kajadian, saméméh aya anu, mapatahan atawa ngajar.



699. Wong becik ketitik, wong ala ketara.

Hartina : Kahadéan atawa kagoréngan urang teu bisa disumputkeun dibuni-buni, awal-ahir bakal nembrak katémbong. Ieu téh pépéling, supaya urang nunda laku-lampah anu salah.



700. Wong asih ora kurang pangalem, wong sengit ora kurang panyacad.

Hartina : Nu keur nyaah, deudeuh, moal kurang pijalaneunana enggoning némbongkeun kanyaahna atawa kadeudeuhna, naha ku omongan atawa ku barang.

Sabalikna; nu keur ambek atawa ngéwa, moal kurang pijalaneunana enggoning nembrakkeun kakeuheulna atawa kangéwana.

Paribasa jeung Babasan Sunda Bagean 5

501. Teu boga pikir rangkepan.
Hartina : Teu curiga saeutik-eutik acan.
502. Raweuy beuweungeun, rambay alaeun.
Hartina : Loba dahareun, da loba pepelakan.
503. Asa rawing daun ceuli.
Hartina : Teu ngeunah haté ku lantaran remen pisan ngadéngé omongan batur anu matak teu ngeunah.
504. Karawu kapangku.
Hartina :
Teu matak kitu kieu, sabab panarimaan geus bisa nutup pangaluaran.
Susah-payahna jeung pait-peuheurna geus kalakonan, di turunan mah muga-muga ngan kari ngeunahna baé.
505. Bohong dirawuan.
Hartina : Kacida rahulna.
506. Ngarawu ku siku.
Hartina : Loba teuing anu disanghareupan ku lantaran hayang meunang kauntungan anu gedé, temahna teu meunang kauntungan naon-naon, sabab ieu teu kacabak, itu teu kapigawé.
507. Endog sasayang remek hiji, remek kabéh.
Hartina : Kajeun cilaka babarengan ti batan ngan saurang anu salamet, ari nu séjénna mah carilaka kabéh.
508. Aya réngkolna.
Hartina : Aya tulisanana.
509. Rejeki maungeun.
Hartina : Rejeki anu gede anu datangna bleg sakalian, ngan hanjakalna rejeki anu bleg-blegan kitu mah langka pisan kapanggihna.
510. Sareundeuk saigel = Sabobot sapihanéan = Sabata sarimbagan.
Hartina : Sauyunan, layeut, tara aya pacéngkadan.
511. Reuntas ku tingkah.
Hartina : Turun harkat ku lantaran goréng laku­lampah.
512. Uncal tara ridu ku tanduk.
Hartina : Jelema mah tara pusing atawa kaganggu ku élmuna anu loba.
513. Sabata sarimbagan.

Hartina : Sauyunan, layeut, tara aya pacéngkadan.



514. Riung mungpulung.

Hartina : Duduluran karumpul kabéh.



515. Kawas ka budak rodék hulu.

Hartina : Teu ngupama (ngajénan, ngahargaan) pisan.



516. Nu borok dirorojok, nu titeuleum disimbeuhan.

Hartina : Nu keur susah ditambah deui kasusah­anana.



517. Pada rubak sisi samping.

Hartina : Sarua bae pada loba- luangna, pada loba pangalamanana.



518. Piruruhan dikatengah-imahkeun.

Hartina : Nu dusun kurang didikan, dibawa kana médan (pasamoan).



519. Rusuh luput = Gancang pincang.

Hartina : Migawé naon bae anu rurusuhan, temahna matak kaduhung, sabab hasilna teu matak nyugemakeun.



520. Tungkul ka jukut, tanggah ka sadapan.

Hartina : Junun nyanghareupan pagawéan anu nuju dilampahkeun, teu kaganggu ku naon-naon.



521. Taya halodo panyadapan.

Hartina : Taya eureunna digelendeng atawa dicarékan.



522. Nyaeuran gunung ku taneuh, sagara ku uyah.

Hartina : Nambahan kauntungan atawa kakayaan ka nu geus beunghar.



523. Sagara tanpa tepi.

Hartina : Euweuh anggeusna, euweuh béakna.



524. Nyair hurang meunang kancra.

Hartina : Sugan teh arék meunang kauntungan; kamuliaan atawa bagja anu leutik, manahoréng meunang kauntungan, kamuliaan atawa bagja anu gedé.



525. Nyaliksik ka buuk leutik.

Hartina : Nyusahkeun, peperedihan atawa pépéntaan ka jelema anu sahandapeun darajatna jeung pangabogana.



526. Nyalindung di caangna.

Hartina : Ngahaja meres rahayat supaya meunang kauntungan anu leuwih gedé ku jalan ngajual ngaran pamaréntah, pangagung atawa dunungan.



527. Nyalindung ka gelung.

Hartina : Milu hirup ka pamajikan anu loba pakayana. Nu dipalar milu hirup senang, teu karana hésé jeung capé.



528. Samagaha pikir.

Hartina : Bingung, poékeun haté, susah pikir.



529. Kawas hayam panyambungan.

Hartina : Tacan nyaho di kalér-kidul, kawantu anyar kénéh aya di éta tempat.



530. Awak sampayaneun.

Hartina : Maké pakéan nu kumaha ogé lucu baé, pantes baé.



531. Nyanggakeun suku genténg belokeun, beuheung teukteukeun, disiksik dikunyit-kunyit, dicacag diwalang-walang.

Hartina : Sumerah, masrahkeun diri, rék dibeureum rek dihideung kari kumaha di dinya baé, tina rumasa geus salah atawa boga dosa.



532. Asa nyanghulu ka jarian.

Hartina : Ngawula ka nu sahandapeun umur, pangarti atawa pangalamanana.



533. Titip diri, sangsang badan.

Hartina : Mihapékeun diri.



534. Sangsara di geusan betah.

Hartina : Teuing ku miskin, teu boga naon-naon pisan ku lantaran geus embung digawé nyiar kipayah. Anéhna téh, ari hirup mah hayang kénéh.



535. Budi santri, légég lebé, ari lampah euwah-euwah.

Hartina : Ari laku-lampahna mah kawas santri, tapi sok daék cukat-cokot (ceceremed).



536. Langsung saur, bahe carék.

Hartina : Sok gampang ngagelendeng atawa nyarékan.



537. Élmu sapi.

Hartina : Samiuk (guyub) dina kagorengan.



538. Sapi anut ka banténg.

Hartina : Awéwé nuturkeun ka salakina.



539. Sari gunung.

Hartina : Ngeunaan ka jelema anu ti kajauhan mah katémbongna teh kasép atawa geulis, tapi ari geus deukeut bréh baé yén rupana teh goréng patut.



540. Satru kabuyutan.

Hartina : Musuh nu geus lila pisan.



541. Sawan geureuh.

Hartina : Teu tulus rék kawinna, boro geus loba nu nyarahoeun jeung nyaritakeun.



542. Sawan kuya.
Ari naékna mah bisa jeung gampang, ngan turun­na teu bisa jeung hésé deuih.
Gampang ari meunangna pagawéan mah, ngan hésé béléké pikeun kaluarna.



543. Sawan goléah.

Hartina : Mondok teu milih heula tempat anu pantes; abong-abong geus tunduh, di mana baé dugna. Di dinya tunduh, di dinya goléah.



544. Nété semplék, nincak semplak.

Hartina : Ninggang dina salah jeung rugi baé, turug-turug kasusah nambahan deuih.



545. Rujak sentul.

Hartina : Jelema nu teu ngartieun kana maksud omongan atawa carita batur.



546. Sereg di buana, logor di liang jarum.

Hartina : Ku lantaran loba kasalahan atawa dosa, embung cicing di nu ramé, sabab sieun; karesepna teh di nu suni, nu euweuh jelema.



547. Seuneu hurung, cai caah.

Hartina : Keur amarah, keur ambek, keur napsu.



548. Nyeungeut damar di suhunan.

Hartina : Ku lantaran pupujieun, ari ka deu­ngeun mah daréhdéh jeung méré mawéh, tapi ari ka baraya atawa ka dulur sorangan mah sabalikna haseum budi jeung korét deuih.



549. Nyeungseurikeun upih ragrag.

Hartina : Akey-akeyan nyeungseurikeun batur, duméh buuk geus bodas, huntu geus ompong, tonggong geus bengkung, turtaning ieu téh kahareup mah ku urang saréréa bakal kasorang.



550. Seuseut batan neureuy keueus.

Hartina : Hésé pisan.



551. Hurung nangtung siang leumpang.

Hartina : Eukeur mah beunghar, loba pakéan anu aralus, turug-turug resep ngaginding deuih.



552. Nyiar batuk piaraheun.

Hartina : Nyiar pigujrudeun, pipaséaeun.



553. Sieuran.

Hartina : Sapaliwat mah siga goréng rupana, tapi lamun diawas-awas bet tegep tur manis.



554. Teu dipiceun sasieur.

Hartina : Sarua pisan teu aya bédana saeutik-eutik acan.



555. Aya di sihung maung.

Hartina : Ku lantaran loba kawawuh gegedén, dina aya karerepet atawa kaperluan anu penting téh, gampang naker meunangna pitulung.



556. Medal sila.

Hartina : Ninggalkeun pasamoan tacan waktuna, lantaran ambek nyedek atawa meunang wiwirang anu gedé.



557. Jati kasilih ku junti.

Hartina : Pribumi kaéléhkeun ku urang asing, upamana : dina perkara nyiar kipayah.



558. Nu titeuleum disimbeuhan = Nu borok dirorojok.

Hartina : Nu keur nandangan lara jeung susah, heug ditambahan kanyenyerianana deuih.



559. Cara simeut hiris, tai kana beuheung-beuheung.

Hartina : Pohara bodona, beunang dibobodo atawa ditipu ku batur.



560. Nyiuk cai ku ayakan.

Hartina : Pagawéan anu mubadir, moal ngahasilkeun naon-naon.



561. Kawas nu mulangkeun panyiraman.

Hartina : Sok nu lain-lain jeung hésé ngayakeunana anu dipikahayang ku jelema anu téréh ajal mah, kahayangna téh sabisa-bisa mah kudu dicumponan baé, sanajan matak ngarépotkeun ka ahlina.



562. Kawas siraru jadi.

Hartina : Pabaliut ku tina lobana, ngeunaan ka jelema.



563. Sireum ateulan.

Hartina : Teu rata gedéna, atawa teu rata leutikna; gedé sawaréh.



564. Sireum ogé katincak-tincak teuing mah tangtu ngégél.

Hartina : Nu leutik, tur hina ogé, ari dikaya-kaya teuing mah tangtu ngalawan ngabéla diri.



565. Ka luhur teu sirungan, ka handap teu akaran.

Hartina : Jelema nu jahat, julig jeung dengki mah, moal aya kamajuanana, boh ngeunaan pangkatna, boh ngeunaan rejekina.



566. Sirung ngaliwatan tunggul.

Hartina :
Darajat atawa milik anak, ngaluhuran bapa.
Anak ninggalkeun paéh ka indung atawa ka bapana.



567. Situ kaliung ku taman.

Hartina : Anu heubeul, éta nu kawentar atawa kamashur. Anu anyar mah henteu. Upamana : Ngeunaan imah jst.



568. Sosoroh ngadon kojor.

Hartina : Kikiriman ku lantaran aya pangarahan, tapi boro-boro meunang kauntungan, kalah ka meunang wiwirang jeung karugian.



569. Nyuhun, nanggung, ngélék, ngégél.

Hartina : Rébo pisan, loba naker babawaanana.



570. Suku dljieun hulu, hulu dijieun suku.

Hartina : Digawé nyiar kipayah, kalawan méakkeun tanaga jeung pikiran.



571. Dihurun-suluhkeun = Dikompét-daunkeun.

Hartina : Saréréa disaruakeun baé. Mun salah, salah saréréa. Mun bener, bener saréréa.



572. Bluk nyuuh, blak nangkarak.

Hartina : Kabina-bina rajinna, dina enggoning nyiar kipayah.



573. Ari diarah supana, kudu dipiara catangna.

Hartina : Naon baé anu méré hasil ka urang kudu diurus bener-bener.



574. Pakokolot supa.

Hartina : Patungturun umur, bédana ogé teu sakumaha.



575. Kawas supa jadi.

Hartina : Gancang pisan jadina jeung ngalobaanana. Upamana : ngeunaan koperasi dina jaman kiwari.



576. Tisusut-tidungdung.

Hartina : Kumawula ka dunungan atawa ka anak-pamajikan kalawan popohoan teuing, nepi ka nyanghareupan rupa-rupa kasusah.



577. Naheun bubu pahareup-hareup.

Hartina : Pahutang-hutang, si A boga hutang ka si B jeung si B ogé boga hutang ka si A.



578. Diguley ku taina.

Hartina : Duit anu dijalankeun téh, beuki lila beuki gedé, lain ku lantaran modalna ditambahan, tapi ngagedéanana téh ku lantaran loba kauntunganana.



579. Tai ka hulu-hulu.

Hartina : Teuing ku bodo.



580. Taya dunya kinasihan.

Hartina : Ka saha baé ogé anu dipikaasih ku urang mah, euweuh hiji barang anu dikorétkeun.



581. Carang takol.

Hartina : Saeutik caritana. Nu diomongkeun téh dicokot perluna bae.



582. Deukeut-deukeut anak taleus.

Hartina : Ari imah mah puguh oge padeukeut, ngan hanjakal henteu nyaho ti baréto, yen éta téh baraya.



583. Kawas cai dina daun taleus.

Hartina : Ngaléak-léak baé béak, teu aya pisan ngarina. Ngeunaan rejeki.



584. Ngaliarkeun taleus ateul.

Hartina : Ngucah-ngacéhkeun perkara atawa rasiah batur anu matak ribut jeung teu ngeunah ka saréréa.



585. Taman kaliung ku situ.

Hartina : Nu anyar anu kawentar, lain nu heubeul. Ngeunaan barang, upamana : imah.



586. Témbong tambagana.

Hartina : Katémbong kagorénganana.



587. Seukeut tambang manan gobang.

Hartina : Sakumaha gagahna, wanina jeung ngalawanna ogé, jalma jahat mah awal-ahir tangtu katangkepna ku pulisi.



588. Tamiang meulit ka bitis.

Hartina : Meunang wirang ku lantaran ngucah-ngacéhkeun rasiah batur.



589. Pagirang-grang tampian.

Hartina : Paunggul-unggul dina néangan pangupa jiwa.



590. Pindah cai, pindah tampian.

Hartina : Robah tempat matuh, robah adat jeung kabiasaan.



591. Tamplok batokeun.

Hartina : Béréhan teuing, nepi ka urang mah susah.



592. Sieun bahé tuluy tamplok.

Hartina : Sieun rugi saeutik, jadina rugi gedé pisan.



593. Jauh tanah ka langit.

Hartina :
Pohara bédana, ngeunaan kakayaan atawa martabatna.
Kahayang anu luhur teuing, pimohaleun kahontal.



594. Gedé gunung pananggeuhan.

Hartina : Boga ahli atawa kawawuhan anu beunghar atawa jadi gegedén. Dina urang aya kare­repet atawa butuh ku pitulung, éta jelema bisa nulungan ka urang ku kabeungharan atawa kakawasaanana.



595. Gusti Allah tara nanggeuy di bongkokna.

Hartina : Gusti Allah tara nangtayungan ka mahlukna anu salah atawa boga dosa ka papada kawula.



596. Kawas nanggeuy endog beubeureumna.

Hartina : Nyaah teu aya wates-wangenna. Balukarna : paur baé nu aya téh, bisi jelema anu dipikanyaahna téa papanggih jeung kasusahan.



597. Nanggung bugang.

Hartina : Kapapaténan ku dulur sakoloteun atawa sangoraeun.



598. Tanggung rénténg.

Hartina : Nginjeum duit ka Bank Ra'yat babarengan, nu jadi borehna lain imah, atawa tanah, tapi anu ngarinjeum téa silih borehan.



599. Nangtung di kariungan, ngadeg di karageman.

Hartina : Ngariung, rarageman ngabadamikeun hiji perkara.



600. Nu tani kari daki, nu dagang kari hutang.

Hartina : Nu tani jeung nu dagang sarua ripuhna, euweuh nu mulia.

Paribasa jeung Babasan Sunda Bagean 4

401. Daluang katinggang mangsi.
Hartina : Susuganan katuliskeun aya jodo (waris).
402. Manuk hiber ku jangjangna.
Hartina : Jalma hirup ku akalna. Ku lantaran boga akal, bisa nyiar kipayah.
403. Maung ompong, karéta kosong, bedil kosong.
Hartina : Matak pikasérabeun, pikasieuneun, atawa pireuwaseun.
404. Sagalak-galaking macan, moal datang ka nyatu anak.
Hartina : Sakumaha kejemna atawa tégana nu jadi bapa, moal datang ka nyilakakeun atawa ngabinasa ka nu jadi anak.
405. Méméh emal, emél heula.
Hartina : Memeh urang mahugi naon-naon ka pipamajikaneun, kudu neundeun omong heula; kudu menta jeung ditarima panglamarna heula.
407. Mopo méméh nanggung.
Hartina : Horéam, teu sanggup méméh prak.
408. Mun teu ngoprék, moal nyapék.
Mun teu ngakal, moal ngakeul.
Mun teu ngarah, moal ngarih.
Hartina : Lamun teu digawé, nyiar kipayah, tangtu pisusaheun pikeun hirup, kumaha petana bisa dahar, make jst.
409. Moal ceurik menta eusi.
Hartina : Keun bae mawa wadah anu gedé ogé, da lain hayang loba dibéréna.
406. Cara merak.
Hartina : Beuki pisan kana lada.
410. Monyét kapalingan jagong.
Hartina : Tukang maling kapalingan, tukang tipu katipu, tukang ngarah-ngarinah karoroncodan.
411. Tuturut munding.
Hartina : Nurutan batur baé, boh bener, boh salah.
412. Muncang labuh ka puhu, kebo mulih pakandangan.
Hartina : Sabadana ngumbara mangtaun-taun di lembur batur, ayeuna balik ka lemah-caina.
413. Cacag-nangkaeun.
Hartina : Henteu bérés, henteu rata.
414. Nini-nini dikeningan = Éwé randa dihiasan.
Hartina : Ngamahalkeun barang naon baé anu geus ruksak, nu ngan kari sabroeun baé.
415. Nista, maja, utama.
Hartina : Ngeunaan naon baé ogé, boh kahadéan, boh kagoréngan, kakara disebut utama, lamun geus tilu kali ngalampahkeunana. Sasarina Nista, maja, utama teh dilisankeun ka jelema anu geus tilu kali ngajalankeun kajahatan, kalawan ngandung maksud : Entong dihampura, sabab geus cukup kagorénganana.
416. Teu nyaho di hitut bau.
Hartina : Bodo kacida, teu nyaho di naon-naon.
417. Teu aya sarebuk samérang nyamu.
Hartina : Teu aya saeutik-eutik acan.
418. Sapu nyéré pegat simpay..
Hartina Paturay papisah.
419. Maut nyéré ka congona.
Hartina : Keur ngora senang, tapi ari kakolotnakeun susah.
420. Nyeri beuheung sosonggéteun.
Hartina : Pohara ngarep-ngarepna, tapi anu diarep-arepna henteu jol baé datang.
421. Biwir nyiru rombengeun.
Hartina : Resep ngucah-ngacehkeun rasiah wa kaaéban, boh nu sorangan, boh nu batur.
422. Nyiruan mah teu resepeun nyeuseup nu pait.
Hartina : Lumrahna manusa teu resep reureujeungan jeung nu teu boga.
423. Ngobah-ngobah macan turu, ngusik-ngusik ula mandi.
Hartina : Ngaganggu atawa nyusahkeun ka gegedén; temahna matak cilaka atawa susah ka diri sorangan.
424. Hade ku omong, goréng ku omong.
Hartina : Omongan nu hadé balukarna hadé, jeung omongan anu goréng, goréng deui balukarna.
425. Omong harus batan goong.
Hartina : Béja téh gancang naker nerekabna, malah sasarina mah béja anu nerekab téh leuwih hébat ti batan goong.
426. Owah gingsir.
Hartina : Henteu tetep, henteu ajeg, ganti, ngeunaan pikiran jelema.
427. Uyah tara téés ka luhur.
Hartina : Galibna sipat indung-bapa anu haradé atawa garoréng, sok diturunkeun ka anak-incuna.
428. Ieu aing uyah kidul.
Hartina : Boga rasa pangleuwihna ti pada batur, boh ngeunaan rupa, pangarti, pangaboga, pangkat atawa kakawasaan.
429. Saumur nyunyuhun hulu.
Hartina : Saumur hirup, rumingkang di bumi alam.



430. Asa ditumbu umur.

Hartina : Boga rasa kahutangan budi nu pohara gedéna, sabab kacida tumarimana ditulungan keur waktu nandangan lara atawa meunang karerepet anu gedé.



431. Ngadagoan uncal mapal.

Hartina : Ngadagoan jeung mikahayang kana rejeki, tapi sungkan ihtiar pikeun ngadatangkeun atawa ngahasilkeun rejeki anu didago-dago téa.



432. Papadon los ka kolong.

Hartina : Cidra tina jangji, teu nedunan jangjina.



433. Rup ku padung, rap ku lemah, katuruban taneuh beureum.

Hartina : Maot.

Sasarina ngeunaan kanyeri anu satungtung hirup moal poho sanajan nepi ka maot.



434. Séngsérang padung.

Hartina : Ngeunaan awéwé atawa lalaki anu loba kénéh napsuna cara baheula keur ngora. Sasarina aya di jelema nu geus kolot, nu téréh paéh.



435. Marebutkeun paisan kosong.

Hartina : Marebutkeun hiji perkara anu teu aya hasilna atawa mangpaatna.



436. Papais-pais paray.

Hartina : Ngaredeng bareng satempat, tur bérés deuih.



437. Teu mais, teu meuleum.

Hartina : Teu pipilueun, teu aya patalina naon­naon.



438. Pait daging, pahang tulang.

Hartina : Carang gering.



439. Asa dijual payu

Hartina : Nunggelis euweuh batur, karana ditinggalkeun.



440. Ti batan meunang pala, anggur meunang palu.

Hartina : Jeung meunang kangeunahan mah, kalah ka meunang kateungeunahan (rugi, wiwirang, atawa kanyeri).



441. Nepak cai, malar cérét.

Hartina : Ngihtiaran supaya rasiah nu aya di batur, dicaritakeun ka urang.



442. Malingping pakél ku munding = Ngajul bulan ku asiwung.

Hartina : Ngajalankeun (Mikarep) hiji perkara anu taya pihasileunana.



443. Kawas leungeun anu palid.

Hartina : Ngopépang leungeunna teu daék ci­cing: sakur jalma nu deukeut dirampa atawa di. cekel.



444. Palid ku cileuncang.

Hartina : Ngeunaan ka nu ngadu, sanajan mo­dalna gedé, ari nuju apes mah éléh ku nu modalna saeutik.



445. Monyet kapalingan jagong.

Hartina : Lalawora dina ngajaga naon baé, anu saenyana mah kudu diraksa hadé-hadé ku urang.



446. Panday tara bogaeun bedog.

Hartina : Sasarina ari tukangna mah sok tara bogaeun.



447. Cécéndét mandé kiara.

Hartina :
Nu leutik nyaruaan nu gedé.
Nu miskin nyaruaan nu beunghar.
Nu lembék nyaruaan anu kuat.



448. Sarumbak panggangan.

Hartina : Sanggeus réngsé dagangna jeung daganganana geus payu kabéh.



449. Ulah pangkat méméh jeneng.

Hartina : Ulah adigung hayang nyaruaan ka nu geus jeneng, lamun urang henteu atawa tacan jeneng.



450. Sagolék pangkék,sacangreud pageuh.

Hartina : Henteu cidra kana jangji.



451. Séngsérang panon.

Hartina : Ngeunaan awéwé atawa lalaki anu mi­miti begér, resep nénjo ka kabogoh. Bogoh enyaan mah encan.



452. Seuneu hurung dipancaran.

Hartina : Nu keur napsu, heug ditambahan pisan ku pikakeuheuleun, tangtu baé ngambekna jadi tambah.



453. Mapay ka puhu leungeun.

Hartina : Mamawa ka kolot atawa ka guru, turtaning kolot atawa guru mah teu nyaho naon-naon jeung euweuh patalina saeutik-eutik acan.



454. Nincak parahu dua.

Hartina : Ngadunungan ka duaan atawa boga dua pausahaan.



455. Tunggul diparud, catang dirumpak.

Hartina : Euweuh nu dipikasérab, terus baé ngalajur napsu.



456. Dihin pinasti, anyar pinanggih.

Hartina : Baheula ditangtukeunana, kakara ayeuna kalampahanana. Geus kitu ti ajalina, kakara ayeuna kajadianana.



457. Pacikrak ngalawan merak = Bonténg ngalawan kadu.

Hartina : Tangtu éléhna, sabab nu leutik ngalawan nu gedé. Tangtu éléhna, sabab nu lembék ngalawan nu kuat.



458. Pelengkung beukas nyalahan.

Hartina : Ari keur ngora keneh bageur, tapi ka kolotnakeun teu bageur.



459. Saungkab peundeuy.

Hartina : Omongan anu pondok, tur kurang manis.



460. Peunggas rancatan.

Hartina : Teu bisa terus dagangna, sabab modalna geus béak.



461. Meungpeun carang ku ayakan.

Hartina :. Nyaho yen batur téh salah atawa mi­gawé anu dilarang ku Nagara, tapi teu kitu kieu, kalah ka api-api teu nyaho.



462. Meungpeung teugeu harianeun.

Hartina : Embung pisan tutulung ka batur nu keur susah atawa butuh.



463. Aya jalan komo meuntas.

Hartina : Aya pitantaraneun atawa pijalaneun pikeun ngalaksanakeun atawa ngabulkeun kahayang.



464. Peureum kadeuleu, beunta karasa.

Hartina : Inget baé, teu bisa poho. Ieu téh lain ngeunaan kana barang, tapi ka jelema.



465. Peupeureum asu.

Hartina : Tacan mondok tibra, keur leleyepan kénéh. Sakur nu ngomong, boh di imah boh di luar, kadéngé kénéh.



466. Dikerid peuti.

Hartina : Euweuh nu tinggaleun, kolot-budak. awéwé-lalaki dibawa kabéh.



467. Ti peuting kapalingan, ti beurang kasayaban.

Hartina : Sababaraha kali karurugian atawa karoroncodan.



468. Sabobot sapihanéan.

Hartina : Sauyunan, sapapait, samamanis, sabagja, sacilaka.



469. Bisa mihapékeun maneh.

Hartina : Hade tingkah-polahna jeung budi-basana, nepi ka batur teh nyaaheun jeung resepeun.



470. Mihapé hayam ka heulang.

Hartina : Mihapekeun duit atawa barang ka je­lema anu puguh keur pohara butuhna ku duit atawa ku barang. Balukarna : duit atawa barang urang téa digasab.



471. Piit ngeundeuk-ngeundeuk pasir.

Hartina : Mikarep nu lain babadna, tangtu moal kasorang.



472. Gindi pikir, belang bayah.

Hartina : Boga pikiran goréng ka papada kawula.



473. Ngarancabang pikir.

Hartina : Loba teuing kahayang; henteu nyanghareupan kahayang sarupa baé.



474. Pipilih nyiar nu leuwih, kocéplak meunang nu pécak.

Hartina : Milih kalawan taliti naker, ku lantaran hayang meunang nu pangalusna pisan, tapi temahna meunang nu panggoréngna.



475. Nunggul pinang.

Hartina Nunggelis (nyorangan): geus teu indung teu bapa, teu baraya-baraya acan. Sasarina ngeunaan ka budak atawa ka jelema anu ngora keneh, tara ngeunaan aki-aki atawa nini-nini.



476. Pindah pileumpangan.

Hartina : Ganti adat, robah kalakuan, tina hadé kana goreng. Anu tadina daréhdéh, soméah tur handap asor jadi haseum budi tur adigung gedé hulu.



477. Neukteuk curuk dina pingping.

Hartina : Ngadakwakeun nu lian, tapi anu ngadakwakeunana milu susah sabab milu katarik kana perkara, milu adu hareupan jeung hakim.



478. Pinter aling-aling bodo.

Hartina : Pinter tapi embung kanyahoan ku batur yén pinter: ku sabab éta nyeta-nyeta anu bodo.



479. Mipit teu amit, ngala teu ménta.

Hartina : Maling boga batur.



480. Piritan milu endogan.

Hartina : Pipilueun kana hiji kalakuan ku lantaran kabawakeun ku batur, henteu kalawan kahayang sorangan, nepi ka goréng katénjona.



481. Miceun batok meunang coét.

Hartina : Miceun nu goréng ku lantaran hayang meunang nu alus, tapi tungtungna meunang nu goréng deui baé.



482. Miceun beungeut.

Hlartina : Ngabalieur, embung padeuleu-deuleu awahing ku ngéwa atawa éra.



483. Nya picung nya hulu maung.

Hartina : Nu nanya jeung nu ngajawab teu sapagodos; pananya jeung jawab téh pasalia, henteu nyambung.



484. Potol téko.

Hartina : Ngeunaan lalaki nu taya pakayana pisan.



485. Potol jarum.

Hartina : Ngeunaan awéwé nu taya pakayana pisan.



486. Puasa manggih lebaran.

Hartina : Anti saumur-umur miskin, tuluy dina hiji waktu papanggih jeung kamuliaan atawa rejeki anu gedé, sasarina sok pohara kacemekanana, nepi ka siga anu mangpang-meungpeung.



487. Luncat mulang.

Hartina : Teu beunang dicekel omonganana, sabab sok robah.



488. Riung-mungpulung.

Hartina : Ngumpul saduduluran.



489. Pupulur méméh mantun.

Hartina :
Ménta ganjaran méméh aya jasa.
Ménta buruhan méméh digawé.



490. Saluhur-luhur punduk, tara ngaliwatan hulu.

Hartina : Sapinter-pinterna murid, pangartina moal leuwih ti guruna.



491. Mupugkeun tai kanjut.

Hartina : Ngetrukkeun pangaboga dina waktuna nyunatan atawa ngawinkeun anak anu kacida dipikameumeutna.



492. Pur manuk.

Hartina : Ari upah duit mah meunang, ngan henteu meunang dahareun atawa ududeun cara sasari.



493. Puraga tamba kadengda.

Hartina : Migawé hiji pagawéan henteu jeung enya-enya. Henteu ngandung maksud supaya hadé hasilna, ieu mah padu ulah dipaido baé.



494. Nyieun pucuk ti girang.

Hartina : Néangan pilantaraneun paséa, parebut bener.



495. Pucuk awian.

Hartina : Henteu puguh tangtunganana, gampang pisan kapangaruhan ku nu séjén.

496. Lieuk euweuh ragap taya.

Hartina : Teuing ku miskin nepi ka teu boga naon-naon.

497. Rambat kamalé.

Hartina : Dina ayana perkara, maké ngarawél ka si itu, mamawa ka si ieu, tapi temahna mah urang sorangan anu salah jeung anu disalahkeunana.

498. Hapa-hapa gé ranggeuyan.

Hartina : Enya ari miskin téa mah, ngan lumayan, da ari salaki mah boga.

499. Ngarangkay koja.

Hartina : Robah adat, tina hadé kana goréng, ngan henteu ngadadak, tapi lila.

500. Ngarangkaskeun dungus.

Hartina : Ari hayangna jeung bogohna mah geus ti baréto, ti keur ngora kénéh, ngan boh lalaki boh awéwé, kaselang heula ku kawin ka nu séjén. Kakolotnakeun kakara diparengkeun ngajodo.

Paribasa jeung Babasan Sunda Bagean 3

301. Ngebutkeun totopong.
Hartina : Ngabijilkeun sakabéh élmu nu aya di urang.
302. Kawas kedok bakal.
Hartina : Rupana goréng kacida.
303. Pariuk manggih kekeb.
Hartina : Lalaki anu goréng rupana ngajodo jeung awéwé anu goréng patutna.
304. Kembang mata.
Hartina : Nu dipikaasih, boh jalma, boh sato atawa barang.
305. Ngembang boléd.
Hartina : Tétéla.
306. Ngembang kadu.
Hartina : Olohok.
307. Ulah cara ka kembang malati, kudu cara ka picung.
Hartina : Ulah sok bosenan ari ka pamajikan téh. Hadéna mah ti keur ngora kénéh nepi ka geus kolot téh, lain beuki lila beuki bosen, tapi beuki lila beuki welas asih.
308. Nu édan dikendangan, nu burung diangklungan.
Hartina : Ngahaminan carita tukang wadul.
309. Kajeun kendor ngagémbol, tibatan gancang pincang.
Hartina : Pagawéan urang téh kajeun teuing lila anggeusna, tapi hadé. Ieu téh leuwih utama ti batan gagancangan migawéna, tapi hasilna goréng.
310. Sakecap kadua gobang
Hartina : Gampang ngambek jeung gampang ngadék deuih.
311. Ninggang kekecrak.
Hartina : Keur mah goréng rupana, goréng laku­lampahna deuih.
312. Ngeupeul ngahuapan manéh.
Hartina : Lungas-lengis pikawelas, mikaasih ka diri sorangan; nu dipalar supaya batur welaseun, asiheun jeung nulungan ka diri urang.
313. Keur meujeuhna bilatung dulang.
Hartina : Laleutik kénéh pisan, keur meujeuhna bareuki dahar.
314. Keur meujeuhna héjo lembok rambay carita.
Hartina : Keur meujeuhna loba pakaya jeung loba rejeki.
315. Keur tulang tonggong.
Hartina : Keur sasadiaan di ahir, di mana papanggih jeung pangabutuh.
316. Ngeureut miceun.
Hartina : Nyésakeun rejeki.
317. Ti kikirik nepi ka jadi anjing.
Hartina : Ti bubudak nepi ka kolot.



318. Sakiriciking duit, sakocopoking bogo.

Hartina : Naon baé anu matak narik kana haté urang.



319. Kiruh ti girang, kiruh ka hilir.

Hartina : Lamun anu di luhurna teu balageur jeung teu balener, nu di handapna oge tangtu milu teu balageur jeung teu balener.



320. Kiceupna sabedug sakali.

Hartina : Pohara lungguhna.



321. Ngodok liang jero.

Hartina : Teu hasil enggoning nyiar rejeki, ka ditu ka dieu luput baé.



322. Kokojona.

Hartina : Pangpinterna.



323. Teu beunang dikoét ku nu kékéd.

Hartina : Teuing ku korét: tara pisan tutulung ka nu butuh, tatalang ka nu susah.



324. Kokolot begog.

Hartina : Nyanyahoanan.



325. Kolot sapeuting.

Hartina : Geus meunang umur ari jelemana mah, ngan teuing ku bodo, euweuh kanyaho.



326. Kokoro manggih mulud = Puasa manggih lebaran.

Hartina : Anu saumur-umur miskin, tuluy dina hiji waktu pinanggih jeung kamulyaan atawa rejeki anu gedé, sasarina sok pohara kacemekanana, nepi ka siga nu mangpang-meungpeung.



327. Kokoro nyenang.

Hartina :
Teu merenah, teu pantes da lain dina tempatna: ngeunaan barang atawa papakéan.
Ngeunaan jelema miskin nu nembongkeun kabogana ku lantaran hayang dipuji.



328. Kokoro nyoso, malarat rosa, lebaran teu meuncit hayam.

Hartina : Teuing ku miskin.



329. Lodong kosong ngelentrung.

Hartina : Ari carita mah beunang diandelkeun jeung diadukeun, ngan kanyaho euweuh.



330. Pipilih nyiar nu leuwih, kocéplak meunang nu pécak.

Hartina : Milih kalawan ati-ati pisan ku lantaran hayang meunang nu leuwih hadé, ngan ahirna meunang nu leuwih goréng.



331. Kotok bongkok kumorolong, kacingcalang kumarantang = Lauk buruk milu mijah = Piritan milu endogan.

Hartina : Pipilueun kana hiji kalakuan ku lantaran kabawakeun ku batur, henteu kalawan kahayang sorangan, nepi ka goréng katénjona.



332. Nepi ka pakotrek iteuk.

Hartina : Ngeunaan ka nu laki-rabi, ngajodo nepi ka kolot pisan.



333. Ngadagoan kuah beukah.

Hartina : Ngadagoan pasésaan kadaharan. Ieu ngan wungkul ngeunaan tukang babantu di imah batur baé, anu saenyana mah ayana tukang babantu téh henteu perlu.



334. Cara (Kawas) kuda leupas ti gedogan.

Hartina : Bingung ku kamerdékaan. Terus sakama-kama nganteur kahayang, ngalajur napsu, lantaran euweuh anu ngageuing atawa nyengker.



335. Kujang dua pangadékna.

Hartina : Hiji pagawéan anu ngandung dua maksud.



336. Ngukur ka kujur, nimbang ka awak.

Hartina : Ngaluarkeun duit pikeun kaperluan hirup, hakan, paké, j.s.t. disaluyukeun jeung pangala.



337. Kudu bisa ngeureut miceun (ngeureut neundeun).

Hartina : Kudu bisa nyukupkeun rejeki atawa pangala anu saeutik.



338. Kudu boga pikir kadua leutik.

Hartina : Ulah sabongbrong teuing, kudu aya pikir rangkepan, kudu aya rasa curiga.



339. Ngukut kuda kuru, ari geus gedé sok nyépak.

Hartina : Ngukut bujang anu tadina pohara balangsakna, susah dahar susah maké, tapi ari geus mulia, awak lintuh jeung paké hadé, ngalawan ka nu jadi dunungan.



340. Kulak canggeum.

Hartina : Milik hadé atawa goréng anu geus ditangtukeun ti ajalina kénéh ku Gusti nu Maha Suci.



341. Kandel kulit beungeut.

Hartina :
Taya kaérana, atawa
Saeutik kaérana.



342. Kaciwit kulit kabawa daging.

Hartina : Kababawa, katurak-tarik kana hiji perkara. Keukeuh milu susah, sanajan teu boga salah jeung henteu milu ulubiung perkarana.



343. Kumaha bulé hideungna baé.

Hartina : Kumaha engké baé buktina.



344. Kunang-kunang nerus bumi.

Hartina : Ramana geus teu jeneng deui. Di putra awal-ahir aya anu jeneng cara ramana.



345. Dikungkung teu diawur, dicangcang teu diparaban.

Hartina : Ari dipegat mah teu acan, ngan geus teu dipeutingan jeung teu dibalanjaan.



346. Rumbak kuntieun.

Hartina : Henteu lengkep, aya baé anu kurang nu matak cua kana haté.



347. Anak merak kukuncungan.

Hartina : Turunan anu hadé laku-lampahna, luhur budina, galibna sok hadé deui laku-lampahna, luhur deui budina, cara luluhurna baé.



348. Pur kuntul kari tunggul, lar gagak kari tunggak, tunggak kacuwatan daging.

Hartina : Dina cidrana anu diborehan. boreh anu katempuhan, kudu mayaran hutang anu dipangnanggungkeun.



349. Lesang kuras.

Hartina : Teu bisa nyésakeun rejeki: loba atawa saeutik ogé béak-béak baé, taya pisan sésana.



350. Kuru cileuh, kentel peujit.

Hartina : Nuju tirakat, napaan awak atawa anak ku ngurangan saré jeung dahar.



351. Kurung batok.

Hartina : Ngahékok baé di lembur, carang pisan nyanyabaan: balukarna saeutik pisan pangalamanana jeung kanyahona.



352. Muncang labuh ka puhu = Kebo mulih pakandangan.

Hartina : Mulang ka lemburna, sabadana mang­taun-taun aya di panyabaan.



353. Labuh diuk, tiba neundeut.

Hartina : Sarua salahna atawa sarua cilakana.



354. Sibanyo laleur.

Hartina : Ledis pisan, teu nyésa saeutik-eutik acan.



355. Landung kandungan, laér aisan.

Hartina : Gedé timbanganana, gedé pangampurana.



356. Halodo sataun, lantis ku hujan sapoé.

Hartina : Kahadéan anu sakitu gedéna tur lilana, leungit sama sakali ku kagoréngan atawa kasalahan sakali.



357. Lain lantung tambuh laku, lain léntang tanpa béja, lain leumpang maladra.

Hartina : Indit ti imah kalawan ngandung mak­sud anu tangtu, lain lampah sakaparan-paran henteu puguh nu dijugjug, henteu nyata nu diseja.



358. Hérang caina, beunang laukna.

Hartina : Maksudna bisa kahontal kalawan bé­rés teu aya hiji pihak anu dirugikeun atawa dinyenye­ri.



359. Kawas lauk asup kana bubu.

Hartina : Gampang asupna kana hiji pagawéan, tapi pohara héséna dina hayang kaluar ninggalkeun éta pagawéan.



360. Lauk buruk milu mijah = Piritan milu endogan.

Hartina : Pipilueun kana hiji kalakuan ku lan­taran kabawakeun ku batur, henteu kalawan kahayang sorangan, nepi ka goréng katénjona.



361. Teu jauh laukna.

Hartina : Ngeunaan ka jelema. Saha baé ogé tangtu aya pigawéeunana.



362. Teu nyaho di lauk.

Hartina : Teu nyaho di kauntungan atawa piuntungeun.



363. Léngkah kapiceun.

Hartina : Teu beubeunangan. Nyanyabaan ka ditu ka dieu anu teu ngahasilkeun naon-naon.





364. Parjang léngkah.

Hartina : Lampar, jauh panyabaanana. Sabalikna tina kurung batok.



365. Pondok léngkah = Kurung batok.

Hartina . Kurang pangalaman ku lantaran tara nyanyabaan jauh, carang pisan ninggalkeun lembur sorangan.



366. Ceuli léntaheun.

Hartina : Sok gagancangan nyaritakeun ka ba­tur, naon baé anu geus kadéngé, turtaning tacan karuhan éta béja téh bener henteuna.



367. Nété porot, ngeumbing lésot.

Hartina : Cukup ari ihtiar mah kalawan mang­rupa-rupa akal-tarékah, tapi teu hasil baé.



368. Heurin ku létah.

Hartina : Teu kaduga ngabongkar hiji perkara, ku lantaran loba karisi-karémpan, paur jeung inggis ku balukarna.



369. Manan léwéh mending waléh.

Hartina : Leuwih hadé wakca balaka, batan di ahir meunang kasusahan.



370. Ngalebur tapak.

Hartina : Miceun jeung ninggalkeun kalakuan nu goréng sarta saterusna milampah anu hadé baé.



371. Leubeut buah, héjo daun.

Hartina : Keur meujeuhna loba rejeki, loba pakaya.



372. Leuleus awak.

Hartina : Babari jeung daékan dititah.



373. Leuleus jeujeur, liat tali.

Hartina : Gedé hampurana. Ka nu gedé ka nu leutik dosana, ngama'lum baé.



374. Ganti pileumpangan.

Hartina : Ganti adat; anu tadina hadé jadi goréng atawa nu tadina goréng jadi hadé j.s.t.



375. Hampang leungeun.

Hartina : Babari neunggeul.



376. Paheuyeuk-heuyeuk leungeun.

Hartina : Silih bantuan, silih bélaan, silih tulungan.



377. Panjang leungeun.

Hartina : Sok ceceremed, daék nyokot atawa maling barang batur.



378. Tiis leungeun.

Hartina : Melak naon baé ogé sok jadi, tara paéh.



379. Leunggeuh cau beuleum.

Hartina : Teu lutreuk dina ngajalankeun hiji pagawéan.



380. Cileuncang mandé sagara = Cécéndét mandé kiara = Hunyur mandéan gunung.

Hartina : Nyaruaan ka jelema anu saluhureun harkatna, darajatna atawa pangabogana.



381. Satengah buah leunca.

Hartina : Teu jejeg ingetanana, langlang-ling­ling, rada gélo.



382. Leutik-leutik ngagalatik.

Hartina : Sanajan leutik awakna henteu jangkung tur dedeg, tapi lébér ku wawanén.



383. Leutik ringkang gedé bugang.

Hartina : Jelema mah teu beunang disapirakeun, sabab sanajan leutik warugana, dina aya papaitna atawa bobor karahayuanana mah, bisa jadi kasusah saréréa anu gedé.



384. Leutik cahak, gedé cohok.

Hartina : Pangasilanana ngan saeutik, tapi ari pangaluaranana mah gedé.



385. Leuwi jero beunang diteuleuman, haté jelema najan déét teu kakobét.

Hartina : Hadé goréngna pikiran jelema hésé dikira-kirana.



386. Mangpéngkeun kuya ka leuwi.

Hartina : Nitah mulang ka lemburna, atawa nitah pindah ka tempat bali geusan ngajadina.



387. Ngaliarkeun taleus ateul.

Hartina : Ngabéja-béjakeun kagoréngan atawa kajahatan anu lian.



388. Lieuk euweuh, ragap taya.

Hartina : Teuing ku miskin, nepi ka teu boga naon-naon.



389. Salieuk béh.

Hartina : Beunghar, sagala aya.



390. Kawas anjing kadempét lincar.

Hartina : Méré parentah ka batur teu kalawan sabar, malah bari ambek-ambekan sagala.



391. Nutup lobang, gali lobang.

Hartina : Teu aya eureunna boga hutang, sabab lamun geus lunas hutang nu heubeul, tuluy nyieun deui hutang anu anyar, kitu baé saterusna.



392. Lodong kosong ngelentrung.

Hartina : Kalah ka loba omong baé, ari pa­ngartina mah euweuh.



393. Nimu luang tina burang.

Hartina : Nambahan luang atawa pangarti wak­tu keur pinanggih jeung kacilakaan atawa hukuman..



394. Luhur tincak

Hartina : Gedé hulu, cetaan, resep niru ka­lakuan jelema nu laluhur pangkatna atawa loba kakayaanana.



395. Luhur kuta, gedé dunya.

Hartina : Gagah tur beunghar, taya kakurang.



396. Ti luhur sausap rambut, ti handap sahibas dampal.

Hartina : Ménta pangampura tina rumasa geus salah atawa boga dosa.



397. Lungguh tutut.

Hartina : Katénjona siga lungguh, tapi saenyana mah henteu.



398. Luncat mulang.

Hartina : Teu beunang dicekelan omonganana, ayeuna kieu, engké mah kitu.



399. Ulah cara ka kembang malati, kudu cara ka picung.

Hartina : Ulah ngurangan kanyaah, kudu beuki lila beuki nyaah.



400. Maliding sanak.

Hartina : Henteu adil, pilih kasih.

Syukur Nikmat Pembuka Barokah

Demikian banyak nikmat Allah Subhanahu wa Ta'ala. Tidak ada satupun manusia yang bisa menghitungnya, meski menggunakan alat secanggih apapun. Pernahkah kita berpikir, untuk apa Allah Subhanahu wa Ta’ala memberikan demikian banyak nikmat kepada para hamba-Nya? Untuk sekedar menghabiskan nikmat-nikmat tersebut atau ada tujuan lain?
Luasnya Pemberian Allah Subhanahu wa Ta’ala
Sungguh betapa besar dan banyak nikmat yang telah dikaruniakan Allah Subhanahu wa Ta’ala kepada kita. Setiap hari silih berganti kita merasakan satu nikmat kemudian beralih kepada nikmat yang lain. Di mana kita terkadang tidak membayangkan sebelumnya akan terjadi dan mendapatkannya. Sangat besar dan banyak karena tidak bisa untuk dibatasi atau dihitung dengan alat secanggih apapun di masa kini.
Semua ini tentunya mengundang kita untuk menyimpulkan betapa besar karunia dan kasih sayang Allah Subhanahu wa Ta’ala kepada hamba-hamba-Nya. Dalam realita kehidupan, kita menemukan keadaan yang memprihatinkan. Yaitu mayoritas manusia dalam keingkaran dan kekufuran kepada Pemberi Nikmat. Puncaknya adalah menyamakan pemberi nikmat dengan makhluk, yang keadaan makhluk itu sendiri sangat butuh kepada Allah Subhanahu wa Ta'ala. Tentu hal ini termasuk dari kedzaliman di atas kedzaliman sebagaimana dijelaskan oleh Allah Subhanahu wa Ta’ala di dalam firman-Nya:
إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيْمٌ
“Sesungguhnya kesyirikan itu adalah kedzaliman yang paling besar.” (Luqman: 13)

Kendati demikian, Allah Subhanahu wa Ta’ala tetap memberikan kepada mereka sebagian karunia-Nya disebabkan “kasih sayang-Nya mendahului murka-Nya” dan membukakan bagi mereka pintu untuk bertaubat. Oleh sebab itu tidak ada alasan bagi hamba ini untuk:
- Ingkar dan kufur kepada Allah Subhanahu wa Ta’ala serta menyamakan Allah Subhanahu wa Ta’ala dengan makhluk-Nya yang sangat butuh kepada-Nya.
- Menyombongkan diri serta angkuh dengan tidak mau melaksanakan perintah Allah Subhanahu wa Ta’ala dan meninggalkan larangan-larangan-Nya atau tidak mau menerima kebenaran dan mengentengkan orang lain.
- Tidak mensyukuri pemberian Allah Subhanahu wa Ta'ala. Allah Subhanahu wa Ta’ala berfirman:

وَمَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللهِ
“Dan nikmat apapun yang kalian dapatkan adalah datang dari Allah.” (An-Nahl: 53)

وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللهِ لاَ تُحْصُوْهَا
“Dan jika kalian menghitung nikmat Allah niscaya kalian tidak akan sanggup.” (An-Nahl: 18)
Pemberian Allah Subhanahu wa Ta’ala untuk Satu Tujuan yang Mulia
Dari sekian nikmat yang telah dikaruniakan oleh Allah Subhanahu wa Ta’ala kepada kita, mari kita mencoba menghitungnya. Sudah berapakah dalam kalkulasi kita nikmat yang telah kita syukuri dan dari sekian nikmat yang telah kita pergunakan untuk bermaksiat kepada-Nya. Jika kita menemukan kalkulasi yang baik, maka pujilah Allah Subhanahu wa Ta’ala karena Dia telah memberimu kesempatan yang baik. Jika kita menemukan sebaliknya maka janganlah engkau mencela melainkan dirimu sendiri.1
Setiap orang bisa mengatakan bahwa semua yang ada di dunia ini merupakan pemberian Allah Subhanahu wa Ta'ala. Tahukah anda apa rahasia di balik pemberian Allah Subhanahu wa Ta'ala tersebut?
Ketahuilah bahwa kenikmatan yang berlimpah ruah bukanlah tujuan diciptakannya manusia dan bukan pula sebagai wujud cinta Allah Subhanahu wa Ta’ala kepada manusia tersebut. Allah Subhanahu wa Ta’ala menciptakan manusia untuk sebuah kemuliaan baginya dan menjadikan segala nikmat itu sebagai perantara untuk menyampaikan kepada kemuliaan tersebut. Tujuan itu adalah untuk beribadah kepada Allah Subhanahu wa Ta’ala saja, sebagaimana hal ini disebutkan dalam firman-Nya:
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَاْلإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُوْنِ
“Dan tidaklah Aku menciptakan jin dan manusia melainkan agar mereka menyembah kepada-Ku.” (Adz-Dzariyat: 56)

Bagi orang yang berakal akan berusaha mencari rahasia di balik pemberian Allah Subhanahu wa Ta’ala yang berlimpah ruah tersebut. Setelah dia menemukan jawabannya, yaitu untuk beribadah kepada-Nya saja, maka dia akan mengetahui pula bahwa dunia bukan sebagai tujuan.
Sebagai bukti yaitu adanya kematian setelah hidup ini dan adanya kehidupan setelah kematian diiringi dengan persidangan dan pengadilan serta pembalasan dari Allah l. Itulah kehidupan yang hakiki di akhirat nanti.
Kesimpulan seperti ini akan mengantarkan kepada:

  • Dunia bukan tujuan hidup.
  • Kenikmatan yang ada padanya bukan tujuan diciptakan manusia, akan tetapi sebagai perantara untuk suatu tujuan yang mulia.
  • Semangat beramal untuk tujuan hidup yang hakiki dan kekal.

Ibnu Qudamah rahimahullahu menjelaskan: “Ketahuilah bahwa nikmat itu ada dua bentuk, nikmat yang menjadi tujuan dan nikmat yang menjadi perantara menuju tujuan. Nikmat yang merupakan tujuan adalah kebahagiaan akhirat dan nilainya akan kembali kepada empat perkara.
Pertama: Kekekalan dan tidak ada kebinasaan setelahnya,
Kedua: Kebahagian yang tidak ada duka setelahnya,
Ketiga: Ilmu yang tidak ada kejahilan setelahnya,
Keempat: Kaya yang tidak ada kefakiran setelahnya.
Semua ini merupakan kebahagiaan yang hakiki.
Adapun bagian yang kedua (dari dua jenis nikmat) adalah sebagai perantara menuju kebahagiaan yang disebutkan dan ini ada empat perkara:
Pertama: Keutamaan diri sendiri seperti keimanan dan akhlak yang baik.
Kedua: Keutamaan pada badan seperti kekuatan dan kesehatan dan sebagainya.
Ketiga: Keutamaan yang terkait dengan badan seperti harta, kedudukan, dan keluarga.
Keempat: Sebab-sebab yang menghimpun nikmat-nikmat tersebut dengan segala keutamaan seperti hidayah, bimbingan, kebaikan, pertolongan, dan semua nikmat ini adalah besar.” (Mukhtashar Minhajul Qashidin hal. 282)
Untaian Indah dari Ibnu Qudamah
“Ketahuilah bahwa segala yang dicari oleh setiap orang adalah nikmat. Akan tetapi kenikmatan yang hakiki adalah kebahagiaan di akhirat kelak dan segala nikmat selainnya akan lenyap. Semua perkara yang disandarkan kepada kita ada empat macam:
Pertama: Sesuatu yang bermanfaat di dunia dan di akhirat seperti ilmu dan akhlak yang baik. Inilah kenikmatan yang hakiki.
Kedua: Sesuatu yang memudaratkan di dunia dan di akhirat. Ini merupakan bala’ (kerugian) yang hakiki.
Ketiga: Bermanfaat di dunia akan tetapi memudaratkan di akhirat seperti berlezat-lezat dan mengikuti hawa nafsu. Ini sesungguhnya bala bagi orang yang berakal, sekalipun orang jahil menganggapnya nikmat. Seperti seseorang yang sedang lapar lalu menemukan madu yang bercampur racun. Bila tidak mengetahuinya, dia menganggap sebuah nikmat dan jika mengetahuinya dia menganggapnya sebagai malapetaka.
Keempat: Memudaratkan di dunia namun akan bermanfaat di akhirat sebagai nikmat bagi orang yang berakal. Contohnya obat, bila dirasakan sangat pahit dan pada akhirnya akan menyembuhkan (dengan seizin Allah Subhanahu wa Ta'ala).
Seorang anak bila dipaksa untuk meminumnya dia menyangka sebagai malapetaka dan orang yang berakal akan menganggapnya sebagai nikmat. Demikian juga bila seorang anak butuh untuk dibekam, sang bapak berusaha menyuruh dan memerintahkan anaknya untuk melakukannya. Namun sang anak tidak bisa melihat akibat di belakang yang akan muncul berupa kesembuhan.
(Begitupun) sang ibu akan berusaha mencegah karena cintanya yang tinggi kepada anak tersebut karena sang ibu tidak tahu tentang maslahat yang akan muncul dari pengobatan tersebut.
Sang anak menuruti apa kata ibunya. Hal ini disebabkan oleh ketidaktahuannya sehingga ia lebih menuruti ibunya daripada bapaknya. Bersamaan dengan itu sang anak menganggap bapaknya sebagai musuh. Jika sang anak berakal, niscaya dia akan menyimpulkan bahwa sang ibu merupakan musuh sesungguhnya dalam wujud teman dekat. Karena larangan sang ibu untuk berbekam akan menggiringnya kepada penyakit yang lebih besar dibandingkan sakit karena berbekam.
Karena itu, teman yang jahil lebih berbahaya dari seorang musuh yang berakal. Dan setiap orang menjadi teman dirinya sendiri, akan tetapi nafsu merupakan teman yang jahil. Nafsu akan berbuat pada dirinya apa yang tidak diperbuat oleh musuh.” (Minhajul Qashidin hal. 281-282)

Syukur dalam Tinjauan Bahasa dan Agama
Syukur secara bahasa adalah nampaknya bekas makan pada badan binatang dengan jelas. Binatang yang syakur artinya: Apabila nampak padanya kegemukan karena makan melebihi takarannya.
Adapun dalam tinjauan agama, syukur adalah: Nampaknya pengaruh nikmat Allah Subhanahu wa Ta’ala atas seorang hamba melalui lisannya dengan cara memuji dan mengakuinya; melalui hati dengan cara meyakininya dan cinta; serta melalui anggota badan dengan penuh ketundukan dan ketaatan. (Madarijus Salikin, 2/244)
Ada juga yang mendefinisikan syukur dengan makna lain seperti:
1. Mengakui nikmat yang diberikan dengan penuh ketundukan.
2. Memuji yang memberi nikmat atas nikmat yang diberikannya.
3. Cinta hati kepada yang memberi nikmat dan (tunduknya) anggota badan dengan ketaatan serta lisan dengan cara memuji dan menyanjungnya.
4. Menyaksikan kenikmatan dan menjaga (diri dari) keharaman.
5. Mengetahui kelemahan diri dari bersyukur.
6. Menyandarkan nikmat tersebut kepada pemberinya dengan ketenangan.
7. Engkau melihat dirimu orang yang tidak pantas untuk mendapatkan nikmat.
8. Mengikat nikmat yang ada dan mencari nikmat yang tidak ada.
Masih banyak lagi definisi para ulama tentang syukur, akan tetapi semuanya kembali kepada penjelasan Ibnul Qayyim sebagaimana disebutkan di atas.
Yang jelas, syukur adalah sebuah istilah yang digunakan pada pengakuan/ pengetahuan akan sebuah nikmat. Karena mengetahui nikmat merupakan jalan untuk mengetahui Dzat yang memberi nikmat. Oleh karena itu Allah Subhanahu wa Ta’ala menamakan Islam dan iman di dalam Al-Qur`an dengan syukur. Dari sini diketahui bahwa mengetahui sebuah nikmat merupakan rukun dari rukun-rukun syukur. (Madarijus Salikin, 2/247)
Apabila seorang hamba mengetahui sebuah nikmat maka dia akan mengetahui yang memberi nikmat. Ketika seseorang mengetahui yang memberi nikmat tentu dia akan mencintai-Nya dan terdorong untuk bersungguh-sungguh mensyukuri nikmat-Nya. (Madarijus Salikin, 2/247, secara ringkas)
Syukur Tidak Sempurna Melainkan dengan Mengetahui Apa yang Dicintai Allah l
Ibnu Qudamah rahimahullahu menjelaskan: “Ketahuilah bahwa syukur dan tidak kufur tidak akan sempurna melainkan dengan mengetahui segala apa yang dicintai oleh Allah l. Sebab makna syukur adalah mempergunakan segala karunia Allah Subhanahu wa Ta’ala kepada apa yang dicintai-Nya, dan kufur nikmat adalah sebaliknya. Bisa juga dengan tidak memanfaatkan nikmat tersebut atau mempergunakannya pada apa yang dimurkai-Nya.”
Makna Syukur
Syukur memiliki tiga makna.
Pertama: Mengetahui (pemberian tersebut) adalah sebuah nikmat. Artinya dia menghadirkan dalam benaknya, mempersaksikan, dan memilahnya. Hal ini akan bisa terwujud dalam benak sebagaimana terwujud dalam kenyataan. Sebab banyak orang yang jika engkau berbuat baik kepadanya namun dia tidak mengetahui (bahwa itu adalah perbuatan baik). Gambaran ini bukan termasuk dari syukur.
Kedua: Menerima nikmat tersebut dengan menampakkan butuhnya kepadanya. Dan bahwa sampainya nikmat tersebut kepadanya bukan sebagai satu keharusan hak baginya dari Allah Subhanahu wa Ta'ala, dan tanpa membelinya dengan harga. Bahkan dia melihat dirinya di hadapan Allah Subhanahu wa Ta’ala seperti seorang tamu yang tidak diundang.
Ketiga: Memuji yang memberi nikmat. Dalam hal ini ada dua bentuk, yaitu umum dan khusus. Pujian yang bersifat umum adalah menyifati pemberi nikmat dengan sifat dermawan, kebaikan, luas pemberiannya, dan sebagainya. Pujian yang bersifat khusus adalah menceritakan nikmat tersebut dan memberitahukan bahwa nikmat tersebut sampai kepada dia karena sebab Sang Pemberi tersebut. Sebagaimana firman Allah Subhanahu wa Ta'ala:
وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ
“Dan adapun tentang nikmat Rabbmu maka ceritakanlah.” (Adh-Dhuha: 11) [Madarijus Salikin, 2/247-248]
Menceritakan Sebuah Nikmat Termasuk Syukur
Menceritakan sebuah nikmat yang dia dapatkan kepada orang lain termasuk dalam kategori syukur. Hal ini berdasarkan hadits Rasulullah Shallallahu 'alaihi wa sallam:
مَنْ صَنَعَ إِلَيْهِ مَعْرُوْفًا فَلْيَجْزِ بِهِ فَإِنْ لَمْ يَجِدْ مَا يَجْزِي بِهِ فَلْيُثْنِ فَإِنَّهُ إِذَا أَثْنَى عَلَيْهِ فَقَدْ شَكَرَهُ وَإِنْ كَتَمَهُ فَقَدْ كَفَرَهُ وَمَنْ تَحَلَّى بِمَا لَمْ يُعْطَ كَانَ كَلاَبِسِ ثَوْبَيْ زُوْرٍ
“Barangsiapa yang diberikan kebaikan kepadanya hendaklah dia membalasnya dan jika dia tidak
 mendapatkan sesuatu untuk membalasnya hendaklah dia memujinya. Karena jika dia memujinya sungguh dia telah berterima kasih dan jika dia menyembunyikannya sungguh dia telah kufur. Dan barangsiapa yang berhias dengan sesuatu yang dia tidak diberi, sama halnya dengan orang yang memakai dua ­baju kedustaan.” (HR. Abu Dawud no. 4179, At-Tirmidzi no. 1957 dari Jabir bin Abdullah radhiyallahu 'anhuma)

Allah Subhanahu wa Ta’ala berfirman:
وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ
“Dan adapun tentang nikmat Rabbmu maka ceritakanlah.” (Adh-Dhuha: 11)
Menceritakan nikmat yang diperintahkan di dalam ayat ini ada dua pendapat di kalangan para ulama.
Pertama: Menceritakan nikmat tersebut dan memberitahukannya kepada orang lain seperti dengan ucapan: “Allah Subhanahu wa Ta’ala telah memberiku nikmat demikian dan demikian.”
Kedua: Menceritakan nikmat yang dimaksud di dalam ayat ini adalah berdakwah di jalan Allah Subhanahu wa Ta’ala menyampaikan risalah-Nya dan mengajarkan umat.
Dari kedua pendapat tersebut, Ibnul Qayyim rahimahullahu dalam Madarijus Salikin (2/249) mentarjih dengan perkataan beliau: “Yang benar, ayat ini mencakup kedua makna tersebut. Karena masing-masingnya adalah nikmat yang kita diperintahkan untuk mensyukurinya, menceritakannya, dan menampakkannya sebagai wujud kesyukuran.”
Beliau berkata: “Dalam sebuah atsar yang lain dan marfu’ disebutkan:
مَنْ لَمْ يَشْكُرِ الْقَلِيْلَ لَمْ يَشْكُرِ الْكَثِيْرَ وَمَنْ لَمْ يَشْكُرِ النَّاسَ لَمْ يَشْكُرِ اللهَ، وَالتَّحَدُّثُ بِنِعْمَةِ اللهِ شُكْرٌ وَتَرْكُهُ كُفْرٌ وَالْجَمَاعَةُ رَحْمَةٌ وَالْفُرْقَةُ عَذَابٌ
“Barangsiapa tidak mensyukuri yang sedikit maka dia tidak akan mensyukuri atas yang banyak dan barangsiapa yang tidak berterima kasih kepada manusia maka dia tidak bersyukur kepada Allah. Menceritakan sebuah nikmat (yang didapati) kepada orang lain termasuk dari syukur dan meninggalkannya adalah kufur, bersatu adalah rahmat dan bercerai berai adalah azab.” (HR. Ahmad dari An-Nu’man bin Basyir) [Madarijus Salikin, 2/248]
Dengan Apa Seorang Hamba Bersyukur?
Ibnu Qudamah rahimahullahu menjelaskan: “Syukur bisa dilakukan dengan hati, lisan, dan anggota badan. Adapun dengan hati adalah berniat untuk melakukan kebaikan dan menyembunyikannya pada khayalak ramai. Adapun dengan lisan adalah menampakkan kesyukuran itu dengan memuji Allah Subhanahu wa Ta'ala. Artinya, menampakkan keridhaan kepada Allah k. Dan hal ini sangat dituntut, sebagaimana sabda Rasulullah Shallallahu 'alaihi wa sallam:
التَّحَدُّثُ بِالنِّعَمِ شُكْرٌ وَتَرْكُهُ كُفْرٌ
‘Menceritakan nikmat itu adalah wujud kesyukuran dan meninggalkannya adalah wujud kekufuran.’
Adapun dengan anggota badan adalah mempergunakan nikmat-nikmat Allah Subhanahu wa Ta’ala tersebut dalam ketaatan kepada-Nya dan menjaga diri dari bermaksiat dengannya. Termasuk kesyukuran terhadap nikmat kedua mata adalah dengan cara menutup setiap aib yang dilihat pada seorang muslim. Dan termasuk kesyukuran atas nikmat kedua telinga adalah menutup setiap aib yang didengar. Penampilan seperti ini termasuk wujud kesyukuran terhadap anggota badan.” (Mukhtashar Minhajul Qashidin hal. 277)
Ibnul Qayyim rahimahullahu menjelaskan: “Syukur itu bisa dilakukan oleh hati dengan tunduk dan kepasrahan, oleh lisan dengan mengakui nikmat tersebut, dan oleh anggota badan dengan ketaatan dan penerimaan.” (Madarijus Salikin, 2/246)
Derajat Syukur
Syukur memiliki tiga tingkatan:
Pertama: Bersyukur karena mendapatkan apa yang disukai.
Tingkat syukur ini bisa juga dilakukan orang Islam dan non Islam, seperti Yahudi dan Nasrani, bahkan Majusi. Namun Ibnul Qayyim rahimahullahu menjelaskan: “Jika engkau mengetahui hakikat syukur, dan di antara hakikat syukur adalah menjadikan nikmat tersebut membantu dalam ketaatan kepada Allah Subhanahu wa Ta’ala dan mencari ridha-Nya, niscaya engkau akan mengetahui bahwa kaum musliminlah yang pantas menyandang derajat syukur ini.
‘Aisyah radhiyallahu 'anha telah menulis surat kepada Mu’awiyah radhiyallahu 'anhu: ‘Sesungguhnya tingkatan kewajiban yang paling kecil atas orang yang diberi nikmat adalah tidak menjadikan nikmat tersebut sebagai jembatan untuk bermaksiat kepada-Nya’.” (Madarijus Salikin, 2/253)
Kedua: Mensyukuri sesuatu yang tidak disukai. Orang yang melakukan jenis syukur ini adalah orang yang sikapnya sama dalam semua keadaan, sebagai bukti keridhaannya.
Ibnul Qayyim rahimahullahu menjelaskan: “Bersyukur atas sesuatu yang tidak disukai lebih berat dan lebih sulit dibandingkan mensyukuri yang disenangi. Oleh sebab itulah, syukur yang kedua ini di atas jenis syukur yang pertama. Syukur jenis kedua ini tidak dilakukan kecuali oleh salah satu dari dua jenis orang:
q Seseorang yang semua keadaannya sama. Artinya, sikapnya sama terhadap yang disukai dan tidak disukai, dan dia bersyukur atas semuanya sebagai bukti keridhaan dirinya terhadap apa yang terjadi. Ini merupakan (gambaran) kedudukan ridha.
Seseorang yang bisa membedakanq keadaannya. Dia tidak menyukai sesuatu yang tidak menyenangkan dan tidak ridha bila menimpanya. Namun bila sesuatu yang tidak menyenangkan menimpanya, dia tetap mensyukurinya. Kesyukurannya (dia jadikan) sebagai pemadam kemarahannya, sebagai penutup dari berkeluh kesah, dan demi menjaga adab serta menempuh jalan ilmu. Karena sesungguhnya adab dan ilmu akan membimbing seseorang untuk bersyukur di waktu senang maupun susah.
Tentunya yang pertama lebih tinggi dari yang kedua. (Madarijus Salikin, 2/254)
Ketiga: Seseorang seolah-olah tidak menyaksikan kecuali Yang memberinya kenikmatan. Artinya, bila dia melihat yang memberinya kenikmatan dalam rangka ibadah, dia akan menganggap besar nikmat tersebut. Dan bila dia menyaksikan yang memberi kenikmatan karena rasa cinta, niscaya semua yang berat akan terasa manis baginya.
Manusia dan Syukur
Kita telah mengetahui bahwa syukur merupakan salah satu sifat yang terpuji dan sifat yang dicintai oleh Allah Subhanahu wa Ta'ala. Akan tetapi tidak semua orang bisa mendapatkannya. Artinya, ada yang diberi oleh Allah Subhanahu wa Ta’ala dan ada pula yang tidak.
Manusia dan syukur terbagi menjadi tiga golongan:
Pertama: Orang yang mensyukuri nikmat yang diberikan oleh Allah Subhanahu wa Ta'ala.
Kedua: Orang yang menentang nikmat yang diberikan alias kufur nikmat.
Ketiga: Orang yang berpura-pura syukur padahal dia bukan orang yang bersyukur. Orang yang seperti ini dimisalkan dengan orang yang berhias dengan sesuatu yang tidak dia tidak miliki. (Madarijus Salikin, 2/48)
Dalil-dalil tentang Syukur
وَاشْكُرُوا لِلهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُوْنَ
“Bersyukurlah kalian kepada Allah jika hanya kepada-Nya kalian menyembah.” (Al-Baqarah: 172)
فَاذْكُرُوْنِي أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُوا لِي وَلاَ تَكْفُرُوْنِ
“Maka ingatlah kalian kepada-Ku niscaya Aku akan mengingat kalian dan bersyukurlah kalian kepada-Ku dan jangan kalian kufur." (Al-Baqarah: 152)
وَاعْبُدُوْهُ وَاشْكُرُوا لَهُ إِلَيْهِ تُرْجَعُوْنَ
“Dan sembahlah Dia dan bersyukurlah kepada-Nya dan kepada-Nya kalian dikembalikan." (Al-'Ankabut: 17)
وَسَيَجْزِي اللهُ الشَّاكِرِيْنَ
“Dan Allah akan membalas orang-orang yang bersyukur.” (Ali 'Imran: 144)
وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لأَزِيْدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيْدٌ
“Dan ingatlah ketika Rabb kalian memaklumkan: Jika kalian bersyukur niscaya Kami akan menambah (nikmat Kami) dan jika kalian mengkufurinya sungguh azab-Ku sangat pedih.” (Ibrahim: 7)
Dari ‘Aisyah radhiyallahu 'anha ia berkata:
أَنَّ نَبِيَّ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَقُوْمُ مِنَ اللَّيْلِ حَتَّى تَتَفَطَّرَ قَدَمَاهُ، فَقَالَتْ عَائِشَةُ: لِمَ تَصْنَعُ هَذَا يَا رَسُوْلَ اللهِ، وَقَدْ غَفَرَ اللهُ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ؟ قَالَ: أَفَلاَ أُحِبُّ أَنْ أَكُوْنَ عَبْدًا شَكُوْرًا؟
“Nabi Shallallahu ‘alaihi wa sallam bangun di malam hari sampai pecah-pecah kedua kaki beliau lalu
 ‘Aisyah berkata: ‘Ya Rasulullah, kenapa engkau melakukan yang demikian, padahal Allah telah mengampuni dosamu yang telah lewat dan akan datang?’ Beliau menjawab: ‘Apakah aku tidak suka menjadi hamba yang bersyukur?’” (HR. Al-Bukhari no 4660 dari ‘Aisyah radhiyallahu 'anha)
Masih banyak dalil lain yang menjelaskan tentang keutamaan syukur dan anjuran dari Allah Subhanahu wa Ta’ala dan Rasul-Nya. Semoga apa yang dibawakan di sini mewakili yang tidak disebutkan.
Ancaman bagi Orang-Orang yang Tidak Bersyukur
Yang tidak bersyukur lebih banyak dari yang bersyukur. Hal ini tidak bisa dipungkiri oleh orang yang berakal bersih. Sebagaimana orang yang ingkar kepada Allah Subhanahu wa Ta’ala lebih banyak dari yang beriman. Demikianlah keterangan Allah Subhanahu wa Ta’ala di dalam firman-Nya:
وَقَلِيْلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُوْرُ
“Dan sedikit dari hamba-hambaKu yang bersyukur.” (Saba`: 13)
Sebuah peringatan tentu akan bermanfaat bagi orang yang beriman. Di mana Allah Subhanahu wa Ta’ala telah memperingatkan dari kufur nikmat setelah memerintahkan untuk bersyukur dan menjelaskan keutamaan yang akan di dapatinya sebagaimana penjelasan Al-Imam As-Sa’di rahimahullahu dalam tafsir beliau: “Jika seseorang bersyukur niscaya Allah Subhanahu wa Ta’ala akan mengabadikan nikmat yang dia berada padanya dan menambahnya dengan nikmat yang lain.”
Allah Subhanahu wa Ta’ala berfirman:
وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لأَزِيْدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيْدٌ
“Dan Rabb kalian telah mengumumkan jika kalian bersyukur niscaya Kami akan menambah (nikmat Kami) dan jika kalian mengkufurinya sungguh azab-Ku sangat pedih.” (Ibrahim: 7)
Al-Hafizh Ibnu Katsir rahimahullahu menjelaskan: “Jika kalian mengkufuri nikmat, menutup-nutupinya dan menentangnya maka (azab-Ku sangat pedih) yaitu dengan dicabutnya nikmat tersebut dan siksa Allah Subhanahu wa Ta’ala menimpanya dengan sebab kekufurannya. Dan disebutkan dalam sebuah hadits: ‘Sesungguhnya seseorang diharamkan untuk mendapatkan rizki karena dosa yang diperbuatnya’.” (Tafsir Ibnu Katsir, 2/637)

Syukur dan Sabar
Kita akan bertanya: “Jika engkau ditimpa sebuah musibah lalu engkau mensyukurinya, maka tentu pada sikap kesyukuranmu terdapat sifat sabar dan sifat ridha terhadap musibah yang menimpa dirimu. Dan kita mengetahui bahwa ridha merupakan bagian dari kesabaran. Sementara syukur merupakan buah dari sifat ridha.”
Ibnul Qayyim rahimahullahu menjelaskan: “Syukur termasuk kedudukan yang paling tinggi dan lebih tinggi -bahkan jauh libih tinggi- daripada kedudukan ridha. Di mana sifat ridha masuk dalam syukur, karena mustahil syukur ada tanpa ridha.” (Madarijus Salikin, 2/242)
Kenapa Kebanyakan Orang Tidak Bersyukur?
Ibnu Qudamah rahimahullahu menjelaskan: “Makhluk ini tidak mau mensyukuri nikmat karena padanya ada dua (sifat) yaitu kejahilan dan kelalaian. Kedua sifat ini menghalangi mereka untuk mengetahui nikmat. Karena tidak tergambar bahwa seseorang akan bisa bersyukur tanpa mengetahui nikmat (sebuah pemberian). Jika pun mereka mengetahui nikmat, mereka menyangka bahwa bersyukur itu hanya sebatas mengucapkan alhamdulillah atau syukrullah dengan lisan. Mereka tidak mengetahui bahwa makna syukur adalah mempergunakan nikmat pada jalan ketaatan kepada Allah l.” (Mukhtashar Minhajul Qashidin hal. 288)
Kesimpulan ucapan Ibnu Qudamah rahimahullahu adalah bahwa manusia banyak tidak bersyukur karena ada dua perkara yang melandasinya yaitu kejahilan dan kelalaian.
Mengobati Kelalaian dari Bersyukur
Ibnu Qudamah rahimahullahu menjelaskan: “Hati yang hidup akan menggali segala macam nikmat diberikan. Adapun hati yang jahil (lalai) tidak akan menganggap sebuah nikmat sebagai nikmat kecuali setelah bala’ menimpanya. Caranya, hendaklah dia terus memandang kepada yang lebih rendah darinya dan berusaha berbuat apa yang telah dilakukan oleh orang-orang terdahulu. Mendatangi tempat orang yang sedang sakit dan melihat berbagai macam ujian yang sedang menimpa mereka, kemudian berpikir tentang nikmat sehat dan keselamatan. Menyaksikan jenazah orang yang terbunuh, dipotong tangan mereka, kaki-kaki mereka dan diazab, lalu dia bersyukur atas keselamatan dirinya dari berbagai azab.” (Mukhtashar Minhajul Qashidin hal. 290)
Wallahu a’lam.
Allah SWT berfirman dalam QS. Ibrahim ayat 2 : "Allahil lazi ma fii samaawaati wa maa fil ardh" artinya: "Semua yang ada di langit dan di bumi adalah milik Allah".
apabila dikaji lebih jauh, makna ayat tersebut adalah manusia dan semua mahluk ciptaan Allah hanya mendapatkan "pinjaman" saja. Tidak ada sesuatu yang patut dibanggakan oleh mahluk melebihi kekuasaan penciptaNYA. Oleh karena status kepemilikan segala yang ada di langit dan di bumi adalah milik Allah, maka sebagai "peminjam" suatu saat nanti harus dikembalikan atau diambil kembali oleh "sang pemilik". Dalam kondisi inilah, tidak sepatutnya manusia mengingkari betapa besar karunia Allah SWT kepada manusia dengan bersikap misalnya: sombong, tinggi diri, takabur, dan lain sebagainya. Sebagai peminjam yang baik, kita seharusnya merawat dan menjaga pinjaman tersebut dengan baik. Tentu saja bentuknya dengan selalu mensyukuri ni'mat Allah dengan lisan dan perbuatan.
Selanjutnya Alah berfirman dalam QS.Ibrahim ayat 7 : "la in syakartum laa adziidanakum wa la'in kafartum inna azabi lasyadid" artinya "sesungguhnya jika (kamu) bersyukur pasti kami akan menambah (nikmat) kepadamu. Dan jika kamu mengingkari (nikmat-KU) maka sesungguhnya azab-KU akan sangat pedih".
Makna ayat tersebut secara sederhana dapat diartikan, adanya reward bagi yang melakukan (syukur nikmat), namun ada punishment bagi yang tidak melakukan (kufur nikmat). Sejauh ini kita tidak cukup cerdas untuk konsisten memahami betapa rasa syukur itulah yang akan membuat manusia menemukan cahaya illahi dalam kehidupannya. Contoh sederhana adalah betapa nikmat Allah berupa adanya Oksigen atau Zat Asam yang kita hirup untuk tetap hidup. Sampai saat ini tidak perlu dibeli, namun kualitasnya dari waktu ke waktu semakin buruk karena ulah manusia seperti polusi udara, penebangan hutan dan berbagai bentuk kerusakan yang disebabkan oleh keserakahan manusia.Daerah yang semula berudara sejuk dan nyaman untuk ditempati karena terletak di dataran tinggi, kini udaranya ketika siang hari nyaris tidak berbeda dengan daerah dataran rendah atau tepian pantai yang panas.
Untuk dapat mentasyakuri nikmat Allah, harus dilakukan dengan mentafakuri betapa besar kasih sayang Allah. Hal-hal kecil dan besar yang mungkin luput dari pandangan kita sebagai manusia dapat diingatkan untuk selalu disyukuri. Bentuk atau wujud rasa syukur itu dapat dilakukan antara lain dengan beberapa cara :
1. Bersyukur dengan hati dan perasaan
2. Bersyukur dengan lisan
3. Bersyukur dengan perbuatan
4. Bersyukur dengan harta benda
Dengan mensyukuri nikmat Allah SWT manusia akan mendapat berkah dan karunia yang lebih banyak lagi dariNYA, sebagaimana QS Ad-Dhuha ayat 11 : "Dan terhadap Nikmat Tuhanmua, maka hendaklah kamu menyebutNYA (dengan bersyukur)".Demikian pula QS. Ar-Rahman berkali-kali menyebutkan : "maka Nikmat Rabb yang manalagi yang kamu dustakan". Bila masih ada Pertanyaan tentang adanya keraguan kita untuk tidak mensyukuri nikmat Allah, baiknya anda berhenti sejenak dari kesibukan dunia untuk menyadari segeralah bersyukur. Semoga Allah senantiasa meridhoi langkah hidup kita semua. Amien.
Nabi shalallahu 'alaihi wasallam pernah menceritakan (HR. Al Bukhari dan Muslim, hadits ini juga disebutkan oleh Al Imam An Nawawi dalam Riyadhush Shalihin
hadits no. 65) (artinya): "Ada tiga orang dari Bani Israil menderita penyakit belang, botak, dan
buta. Allah hendak menguji mereka, maka Allah pun utus kepada mereka
Malaikat.
Malaikat itu datang kepada si belang dan bertanya: Apakah yang paling
kamu dambakan? Si belang menjawab: Saya mendambakan paras yang tampan
dan kulit yang bagus serta hilang penyakit yang menjadikan orang-orang
jijik kepadaku. Malaikat itu pun mengusap si belang, maka hilanglah
penyakit yang menjijikkannya itu, bahkan ia diberi paras yang tampan.
Malaikat itu bertanya lagi: Harta apakah yang paling kamu senangi? Si
belang menjawab: Unta. Kemudian ia diberi unta yang bunting sepuluh
bulan. Dan malaikat tadi berkata: Semoga Allah memberi barakah atas apa
yang kamu dapatkan ini.
Kemudian Malaikat itu datang kepada si botak dan bertanya: Apakah yang
paling kamu dambakan? Si botak menjawab: Saya mendambakan rambut yang
bagus dan hilangnya penyakit yang menjadikan orang-orang jijik kepadaku
ini. Malaikat itu pun mengusap si botak, maka hilanglah penyakitnya itu,
serta diberilah ia rambut yang bagus. Malaikat itu bertanya lagi: Harta
apakah yang paling kamu senangi? Si botak menjawab: Sapi. Kemudian ia
diberi sapi yang bunting. Dan malaikat tadi berkata: Semoga Allah
memberi barakah atas apa yang kamu dapatkan ini.
Kemudian Malaikat itu datang kepada si buta dan bertanya: Apakah yang
paling kamu dambakan? Si buta menjawab: Saya mendambakan agar Allah
mengembalikan penglihatanku sehingga aku dapat melihat. Malaikat itu pun
mengusap si buta, dan Allah mengembalikan penglihatannya. Malaikat itu
bertanya lagi: Harta apakah yang paling kamu senangi? Si buta menjawab:
Kambing. Kemudian ia diberi kambing yang bunting.
Selang beberapa waktu kemudian, unta, sapi, dan kambing tersebut
berkembang biak yang akhirnya si belang tadi memiliki unta yang memenuhi
suatu lembah, demikian juga dengan si botak dan si buta, masing-masing
memiliki sapi dan kambing yang memenuhi suatu lembah.
Kemudian Malaikat tadi datang kepada si belang dengan menyerupai orang
yang berpenyakit belang seperti keadaan si belang waktu itu, dan
berkata: Saya adalah orang miskin yang kehabisan bekal di tengah
perjalanan. Sampai hari ini tidak ada yang mau memberi pertolongan
kecuali Allah kemudian engkau. Saya meminta kepadamu -dengan menyebut
Dzat Yang telah memberi engkau paras yang tampan dan kulit yang bagus
serta harta kekayaan- seekor unta untuk bekal dalam perjalanan saya. Si
belang berkata: Hak-hak yang harus saya berikan masih banyak.
Malaikat itu berkata: Kalau tidak salah saya sudah mengenalimu. Bukankah
kamu dahulu orang yang berpenyakit belang sehingga orang lain merasa
jijik kepadamu? Bukankah kamu dahulu orang yang miskin kemudian Allah
memberi kekayaan kepadamu? Si belang berkata: Harta kekayaanku ini
adalah warisan dari nenek moyangku. Malaikat itu berkata: Jika kamu
berdusta, semoga Allah mengembalikanmu seperti keadaan semula.
Kemudian Malaikat itu datang kepada si botak seperti keadaan si botak
waktu itu. Dan berkata kepadanya seperti apa yang dikatakan kepada si
belang. Si botak juga menjawab seperti jawaban si belang tadi. Kemudian
Malaikat tadi berkata: Jika kamu berdusta, semoga Allah ?
mengembalikanmu seperti keadaan semula.
Kemudian Malaikat tadi mendatangi si buta dengan menyerupai orang buta
seperti keadaan si buta waktu itu dan berkata: Saya adalah orang miskin
yang kehabisan bekal di tengah perjalanan. Sampai hari ini tidak ada
yang mau memberi pertolongan kecuali Allah ? kemudian engkau. Saya
meminta kepadamu -dengan menyebut Dzat Yang telah mengembalikan
penglihatanmu- seekor kambing untuk bekal dalam perjalanan saya. Si buta
berkata: Saya dahulu adalah orang yang buta kemudian Allah mengembalikan
penglihatan saya. Maka ambillah apa yang kamu inginkan dan tinggalkanlah
apa yang tidak kamu senangi. Demi Allah, sekarang saya tidak akan
memberatkan sesuatu kepadamu yang kamu ambil karena Allah Yang Maha
Mulia. Malaikat itu berkata: Peliharalah harta kekayaanmu, sebenarnya
kamu itu diuji dan Allah telah ridha kepadamu dan murka kepada kedua
temanmu (si belang dan si botak)."
Di dalam sabda Nabi shalallahu 'alaihi wasallam yang mulia tersebut
banyak terkandung faedah dan pelajaran beharga bagi kaum muslimin.
Tidaklah Rasulullah menceritakan kisah kejadian umat terdahulu melainkan
untuk menjadi pelajaran bagi umat yang datang setelahnya.
"Sesungguhnya pada kisah-kisah mereka itu terdapat pelajaran bagi
orang-orang yang mempunyai akal." (Yusuf: 111)
Tanda Kebesaran Allah subhanahu wata'ala
Allah subhanahu wata'ala adalah Dzat Yang Maha Mampu untuk berbuat apa
saja sesuai dengan kehendak-Nya. Disebutkan dalam hadits ini bahwa Allah
subhanahu wata'ala mampu untuk menyembuhkan penyakit yang diderita oleh
ketiga orang tadi dan memberinya kekayaan serta Allah subhanahu wata'ala
pun mampu mencabutnya kembali seperti dua orang tadi yang tidak mau
bersyukur.
Segala apa yang ada di langit dan di bumi ini merupakan milik Allah
subhanahu wata'ala Seseorang yang memiliki harta yang melimpah, tidaklah
kepemilikan itu ada padanya kecuali hanya kepemilikan yang sifatnya
nisbi, kepemilikan yang mutlak hanya di tangan Allah subhanahu wata'ala.
Sewaktu-waktu Allah subhanahu wata'ala berkehendak untuk mengambilnya,
pasti Dia akan lakukan.
Manusia ini adalah makhluk yang sangat lemah, Allah subhanahu wata'ala
mampu untuk membalik keadaan seseorang yang semula kaya menjadi miskin,
yang tadinya sehat dan kuat menjadi sakit dan lemah tak berdaya. Allah
subhanahu wata'ala berfirman (artinya):
"Katakanlah: Ya Allah Yang mempunyai kerajaan, Engkau berikan kerajaan
kepada orang yang Engkau kehendaki, dan Engkau cabut kerajaan dari orang
yang Engkau kehendaki. Engkau muliakan orang yang Engkau kehendaki, dan
Engkau hinakan orang yang Engkau kehendaki. Di tangan Engkaulah segala
kebajikan, sesungguhnya Engkau Maha Kuasa atas segala sesuatu." (Ali
'Imran: 36)
Syukur Nikmat, Sebab Dibukanya Pintu Barakah
Seluruh nikmat yang kita rasakan ini datangnya dari Allah subhanahu
wata'ala. Allah subhanahu wata'ala berfirman
(artinya):
"Dan apa saja nikmat yang ada pada kamu, maka dari Allah lah
(datangnya)." (An Nahl: 53)
Oleh karena itulah, kita diwajibkan untuk bersyukur kepada-Nya
sebagaimana firman-Nya (artinya):
"Dan syukurilah nikmat Allah jika kamu hanya kepada-Nya saja beribadah."
(An Nahl: 114)
Wujud syukur kepada Allah subhanahu wata'ala sebagaimana diterangkan
oleh para ulama adalah dengan meyakini bahwa nikmat tersebut datangnya
dari Allah subhanahu wata'ala yang kemudian dia memuji-Nya,
menyebut-nyebut nikmat tersebut, serta memanfaatkan nikmat tersebut
untuk hal-hal yang dicintai dan diridhai-Nya.
Dalam hadits tersebut kita melihat bagaimana si buta ketika dia
bersyukur kepada Allah subhanahu wata'ala. Dia menegaskan bahwa
kenikmatan berupa disembuhkannya dia dari kebutaan dan diberinya harta
kekayaan itu datangnya dari Allah subhanahu wata'ala. Kemudian dia
menginfakkan hartanya tersebut untuk membantu saudaranya yang
membutuhkan. Maka Allah subhanahu wata'ala pun berikan barakah kepadanya
dengan ditetapkannya harta tersebut kepadanya dan dia pun mendapatkan
ridha Allah subhanahu wata'ala.
Dari sini kita bisa mengambil faedah bahwasanya syukur nikmat merupakan
sebab ditetapkan bahkan ditambahkannya kenikmatan tersebut. Allah
subhanahu wata'ala berfirman (artinya):
"Jika kalian bersyukur, pasti Aku (Allah) akan tambah (kenikmatan) untuk
kalian, dan jika kalian ingkar, sesunggahnya adzab-Ku sangatlah pedih."
(Ibrahim: 7)

Syukur Nikmat, Benteng dari Adzab Allah subhanahu wata'ala
Ini merupakan janji Allah subhanahu wata'ala sebagaimana firman-Nya
(artinya):
"Mengapa Allah akan mengadzabmu sementara kamu bersyukur dan beriman?"

(An Nisa': 147)
Mengingkari Nikmat, Sebab Mendapatkan Murka Allah subhanahu wata'ala
Berbeda dengan si buta, si belang dan si botak justru mengingkari nikmat
yang Allah subhanahu wata'ala berikan kepada mereka itu dengan
menyatakan: Harta kekayaanku ini adalah warisan dari nenek moyangku.
Mereka mengingkari bahwa harta yang mereka miliki itu merupakan
pemberian dari Allah subhanahu wata'ala. Lebih dari itu mereka enggan
untuk menginfakkan hartanya untuk membantu saudaranya yang membutuhkan.
Maka mereka pun mendapatkan do'a kejelekan dari Malaikat dan mendapatkan
murka dari Allah subhanahu wata'ala.
Demikianlah, barangsiapa yang tidak mau bersyukur kepada Allah subhanahu
wata'ala dan menyombongkan diri bahwa harta yang dimilikinya itu
merupakan hasil usahanya sendiri dan bukan pemberian Allah subhanahu
wata'ala, maka Allah subhanahu wata'ala mengancamnya dengan adzab yang
pedih.
Para pembaca, tidakkah kita ingat akan perkataan Qarun yang diabadikan
di dalam Al Qur'an (artinya):
"Sesunguhnya aku diberi harta itu karena ilmu yang ada padaku." (Al
Qashash: 78)
Apa yang terjadi kemudian? Allah subhanahu wata'ala tenggelamkan dia
beserta hartanya ke perut bumi. Allah subhanahu wata'ala berfirman
(artinya):
"Maka Kami membenamkan Qarun beserta rumahnya ke dalam bumi." (Al
Qashash: 81)
Anjuran Bershadaqah
Hadits tersebut juga menunjukkan kepada kita tentang anjuran untuk
bershadaqah. Tidaklah harta itu berkurang karena shadaqah, dan tidaklah
orang kaya itu menjadi miskin karena dia rajin bershadaqah. Rasulullah
shalallahu 'alaihi wasallam bersabda:
"Tidaklah shadaqah itu mengurangi harta." (HR. Muslim)
Justru dengan bershadaqah, harta seseorang akan semakin bertambah,
barakahnya maupun jumlah harta itu sendiri. Allah subhanahu wata'ala
berfirman (artinya):
"Dan apa saja yang kamu infakkan, maka Dia (Allah) akan menggantinya dan
Dialah sebaik-baik pemberi rizki." (Saba': 39)
Dalam sebuah hadits Qudsi, Nabi shalallahu 'alaihi wasallam bersabda:
"Allah Ta'ala berfirman: Berinfaklah wahai anak Adam (manusia), pasti
kamu akan diberi gantinya." (HR. Al Bukhari, Muslim)
Orang-orang yang rajin bershadaqah dan jauh dari sifat kikir itulah yang
akan mendapatkan kemenangan. Allah subhanahu wata'ala berfirman
(artinya):
"Dan barangsiapa yang terbebas dari kekikiran dirinya, mereka itulah
orang-orang yang mendapatkan kemenangan." (Al Hasyr: 9)
Namun yang perlu diingat adalah bahwa keutamaan seperti ini tidaklah
didapat kecuali oleh orang-orang yang ikhlas dalam shadaqahnya dan tidak
mengungkit-ungkit shadaqah yang sudah diberikannya tersebut karena hal
itu dapat menghapus pahala dan keutamaan bershadaqah. Allah subhanahu
wata'ala berfirman (artinya):
"Wahai orang-orang yang beriman, janganlah kamu menghilangkan (pahala)
shadaqahmu dengan mengungkit-ungkitnya dan menyakiti (perasaan si
penerima)." (Al Baqarah: 264)
Peringatan dari Perbuatan Kikir
Sifat kikir yang ditunjukkan oleh si belang dan si botak tersebut justru
berakibat buruk bagi diri mereka sendiri. Allah subhanahu wata'ala murka
kepada mereka. Orang-orang seperti inilah yang Allah subhanahu wata'ala
nyatakan dalam Al Qur'an (artinya):
"Sesungguhnya Allah tidak menyukai orang-orang yang sombong dan
membanggakan diri. (Yaitu) orang-orang yang kikir dan menyuruh orang
untuk berbuat kikir dan menyembunyikan karunia Allah yang diberikan
kepada mereka." (An Nisa': 36-37)
Allah subhanahu wata'ala berfirman (artinya):
"Dan orang-orang yang menyimpan emas dan perak dan tidak menafkahkannya
dijalan Allah, maka beritahukanlah kepada mereka dengan adzab yang
pedih." (At Taubah: 34)
Rasulullah shalallahu 'alaihi wasallam bersabda:
"Dan hati-hatilah kalian dari kikir, karena kekikiran itu telah
membinasakan orang-orang sebelum kalian." (HR. Muslim)
Para pembaca, dari kisah tersebut kita bisa melihat langsung, apa yang
didapat oleh orang yang dermawan, dan apa pula yang dirasakan oleh orang
yang kikir. Nabi shalallahu 'alaihi wasallam bersabda:
"Tidaklah seorang hamba berada di pagi hari kecuali dua Malaikat turun
kepadanya, yang salah satunya berkata: Ya Allah, berilah orang yang
berinfak gantinya. Dan yang lain berkata: Ya Allah, berilah orang yang
kikir kerusakan." (HR. Al Bukhari, Muslim)

Demikianlah beberapa faedah yang terkandung dalam hadits ini. Semoga
Allah ? menjadikan kita semua sebagai hamba-Nya yang bisa mengambil
pelajaran darinya. Amin, Ya Rabbal 'Alamin.